§ 26. Краіны Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Еўропы
Ключавая ідэя: у пасляваенны перыяд краіны Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Еўропы прайшлі шлях ад агульнадэмакратычных пераўтварэнняў да сацыялізму на савецкі ўзор, а затым да паскоранай «капіталізацыі» грамадства і збліжэння с Захадам, перажываючы на кожным з этапаў новыя цяжкасці і праблемы.
Паняцце Усходняя Еўропа выкарыстоўваецца ў гістарычнай літаратуры перш за ўсё ў геапалітычным значэнні і абазначае рэгіён, які склаўся гістарычна і знаходзіўся ў пасляваенныя дзесяцігоддзі пад кантролем СССР. Пасля распаду Савецкага Саюза ў дачыненні да гэтага рэгіёну стала ўжывацца выключна геаграфічнае паняцце — Цэнтральная і ПаўднёваУсходняя Еўропа (ЦПУЕ).
У першыя пасляваенныя гады дзякуючы падтрымцы СССР камуністы ўсталявалі сваю непадзельную ўладу практычна ва ўсіх краінах Усходняй Еўропы. Адмовіўшыся ад агульнадэмакратычных пераўтварэнняў, яны абвясцілі ў 1947—1949 гг. афіцыйны курс на пабудову ў гэтых дзяржавах асноў сацыялізму. У якасці ўзору была ўзята савецкая мадэль сацыяльна-эканамічнага і палітычнага развіцця: прыярытэт дзяржавы ў эканоміцы, паскораная індустрыялізацыя, калектывізацыя, фактычная ліквідацыя прыватнай уласнасці, дыктатура кампартый, гвалтоўнае ўкараненне марксісцкай ідэалогіі, антырэлігійная кампанія і г. д. Стварэнне Савета эканамічнай узаемадапамогі (СЭУ) (1949) і ваенна-палітычнай Арганізацыі Варшаўскага дагавора (АВД) (1955) завяршыла фарміраванне сацыялістычнага лагера.
7. Распад Сацыялістычнай Федэратыўнай Рэспублікі Югаславія (СФРЮ)
Бурныя ўзрушэнні ў краінах рэгіёна абвастрылі міжнацыянальныя і этнаканфесійныя адносіны. Не вытрымала выпрабавання часам агульная дзяржаўнасць чэхаў і славакаў, і Чэхаславакія мірна падзялілася на дзве дзяржавы — Чэшскую Рэспубліку і Славакію. Пытанне аб сваім прававым становішчы паднялі венгры ў Славакіі і румыны ў Венгрыі. Больш за 500 тыс. чалавек складаюць турэцкую дыяспару ў Балгарыі.
Асабліва негатыўныя наступствы мелі міжнацыянальныя і міжрэлігійныя канфлікты ў Югаславіі. Пасля ўвядзення шматпартыйнай сістэмы на выбарах у югаслаўскіх рэспубліках перамагалі нацыяналістычна настроеныя партыі. У выніку ў 1991—1992 гг. нацыянальны суверэнітэт абвясцілі пераважна каталіцкія Харватыя і Славенія, Македонія, Рэспубліка Боснія і Герцагавіна. Югаслаўская Федэрацыя фактычна распалася. Праваслаўныя Сербія і Чарнагорыя заключылі ў 1992 г. дагавор аб стварэнні новай федэратыўнай дзяржавы — Саюзнай Рэспублікі Югаславія (СРЮ). У гэты ж час пачалася вайна ў Босніі і Герцагавіне паміж сербскімі, харвацкімі і мусульманскімі фарміраваннямі, у якую былі ўцягнутыя Харватыя і СРЮ. У баснійскім канфлікце 1992—1995 гг. заходнія краіны адкрыта занялі антысербскую пазіцыю.
У 1998 г. успыхнулі ваенныя дзеянні паміж сербамі і албанцамі ў сербскім краі Косава, гэта значыць на тэрыторыі самой Югаславіі. Албанскія сепаратысты ставілі сваёй канчатковай мэтай заваяванне незалежнасці краю, які з’яўляўся гістарычным цэнтрам Сербіі. Падчас канфлікту краіны Захаду пайшлі на крайнія меры ў дачыненні да Югаславіі. Увесну 1999 г. войскі НАТА ажыццявілі беспрэцэдэнтную ў гісторыі пасляваеннай Еўропы бамбардзіроўку Бялграда, Косава і іншых раёнаў СРЮ. Пры гэтым натаўская авіяцыя выкарыстала бомбы з уранавай начынкай. Каля 2 тыс. мірных жыхароў загінулі, каля мільёна чалавек падвергліся радыяцыйнаму паражэнню. З дапамогай Захаду было ажыццёўлена звяржэнне рэжыму С. Мілошавіча ў Сербіі. Да ўлады прыйшлі сербскія празаходнія палітычныя сілы. У 2006 г. паўсталі дзве незалежныя дзяржавы — Сербія і Чарнагорыя. А ў 2008 г. незалежнасць абвясціў сербскі край Косава, акупаваны натаўскімі войскамі. Краіны Захаду першымі прызналі самаабвешчаную дзяржаву.
Такім чынам, да сённяшняга дня фактычна ўсе новыя паўднёваславянскія дзяржавы, за выключэннем, мабыць, Сербіі, апынуліся пад кантролем ЗША і іх саюзнікаў. Да НАТА далучыліся Славенія (2004), Харватыя (2008) і Чарнагорыя (2017). Акрамя таго, Славенія і Харватыя сталі членамі ЕС. Некаторыя паўднёва-славянскія дзяржавы ўступілі ў зону еўра і Шэнгена, а Македонія была перайменаваная ў Рэспубліку Паўночная Македонія.