§ 18-2. Ідэалогіі нацыянальна-вызваленчага руху

Ключавая ідэя: ідэалогіі нацыянальна-вызваленчага руху выражалі пратэст народаў супраць прыгнечання, іх імкненне да нацыянальнай незалежнасці, самастойнасці і самабытнасці.

Паняцце «ідэалогія» ў навуковы зварот увёў французскі філосаф і эканаміст XVIII ст. А. Д. дэ Трасі. Ён разглядаў ідэалогію як асаблівую навуку, якая вывучала агульныя законы паходжання, прычыны фарміравання, развіццё ідэй і іх функцыянаванне ў грамадстве. Вучоны лічыў, што ідэалогія павінна стаць асновай усяго збору навук аб прыродзе чалавечага грамадства, перш за ўсё такіх як палітыка, этыка, педагогіка. Пры жыцці дэ Трасі ідэалогія не была прызнана ў якасці навукі.

Сучасная навука разглядае ідэалогію як сістэму поглядаў і ідэй, у якой усведамляюцца і ацэньваюцца стаўленне людзей адно да аднаго, сацыяльныя праблемы і канфлікты, а таксама ўтрымліваюцца мэты і праграмы сацыяльнай дзейнасці, накіраванай на замацаванне або змяненне такіх грамадскіх адносін.

4. Кемалізм

У ходзе Кемалісцкай рэвалюцыі адбылася кардынальная ломка ісламскіх традыцый. Кемалізм (кемалісцкі нацыяналізм) — ідэалогія турэцкага нацыяналізму, абвешчаная заснавальнікам сучаснай турэцкай дзяржавы Мустафой Кемалем Атацюркам. Ідэалогія кемалізму ўключала ў сябе шэсць прынцыпаў.

У аснове кемалізму ляжаць наступныя ідэі. Рэспубліканізм — пабудова рэспубліканскай формы праўлення з выбіральным, падсправаздачным народу прэзідэнтам і меджлісам як альтэрнатывы асманскай абсалютнай манархіі. Нацыяналізм К. Атацюрка разумеўся на французскі ўзор як ідэалогія палітычнай нацыі ў межах турэцкай дзяржавы, а не цюркскай этнічнай нацыі, як гэта было ў панцюркістаў. Адмаўляўся і панісламісцкі кампанент, уласцівы младатуркам. Не-цюркі падлягалі асіміляцыі. Міжкласавая салідарнасць. Лаіцызм, секулярызм — свецкі характар дзяржавы і аддзяленне рэлігіі ад дзяржавы, адмена шарыяцкага права, забарона на рэлігійную адукацыю. Дзяржаўнае рэгуляванне эканомікі, нацыяналізацыя пры захаванні дробнага прыватнага сектара. Рэзкі разрыў з перажыткамі традыцыйнага грамадства, арыентацыя на Захад. Яркім прыкладам вестэрнізацыі стаў перавод турэцкай мовы на лацінку.

Турцыя была абвешчана рэспублікай у 1923 г. Ніводная іншая мусульманская краіна такіх рэформ не паўтарыла. Сучасная турэцкая канстытуцыя адзіная ў свеце абвяшчае ідэалогію нацыяналізму.