§ 15-2. Утварэнне СССР
Ключавая ідэя: з кангламерату розных дзяржаўных і нацыянальна-дзяржаўных утварэнняў, на якія распалася Расійская імперыя, была ўтворана новая сацыялістычная дзяржава.
На тэрыторыі зніклай Расійскай імперыі на фоне ўзмацнення нацыяналістычных памкненняў асобных тэрыторый запанавала ідэя стварэння адзінай дзяржавы на чале з бальшавікамі. СССР, утвораны як федэрацыя нацыянальных рэспублік, фактычна з’яўляўся ўнітарнай дзяржавай дзякуючы адзінай камуністычнай партыі, якая кантралявала ўсе ўрадавыя органы ўлады. У рамках СССР пачалася рэалізацыя савецкай эканамічнай мадэлі.
2. Асноўныя рысы савецкай палітычнай сістэмы
Калі ў пытаннях эканомікі бальшавікі ішлі на кампрамісы, то ў пытаннях кантролю духоўнага і палітычнага жыцця грамадства — не. У 1922 г. былі закрытыя часопісы і газеты левых эсэраў і анархістаў, гэтыя і так ужо малаўплывовыя партыі спынілі сваё існаванне.
Пасля смерці У. І. Леніна ў студзені 1924 г. у бальшавіцкай партыі пачалася барацьба за ўладу. Колькасць членаў кампартыі, перайменаванай у 1925 г. ва Усесаюзную камуністычную партыю (бальшавікоў) — ВКП(б) — павялічылася з 732 тыс. чалавек да 1,3 млн у 1927 г. Галоўнае разыходжанне пунктаў гледжання было паміж сталіністамі і трацкістамі. Апазіцыянеры былі нязгодныя з тэзісам І. В. Сталіна аб «магчымасці пабудовы сацыялізму ў адной краіне», лічылі, што гэты дзяржаўны і грамадскі лад у адсталай Расіі можа ўмацавацца толькі пасля перамогі пралетарскай рэвалюцыі на індустрыяльным Захадзе. Яны таксама выступалі супраць іерархіі ў партыі, вылучэння партыйнай і палітычнай эліты. У канцы 1927 г. Л. Д. Троцкі, Р. Я. Зіноўеў, Л. Б. Каменеў, іншыя правадыры апазіцыі і іх паплечнікі былі выключаны з ВКП(б).
У другой палове 1920-х — 1930-я гг. склалася асаблівая мадэль палітычнага ўладкавання СССР.
Эканамічную аснову сістэмы складалі поўнае падпарадкаванне вытворцы дзяржаве, дзяржаўнае рэгуляванне і пазаэканамічны прымус, забарона забастовак, мілітарызацыя эканомікі і працы.
Палітычнай асновай з’яўляліся такія элементы, як панаванне аднапартыйнай сістэмы, зрошчванне партыйнага і дзяржаўнага апарата, знішчэнне палітычных апанентаў, стварэнне магутнага рэпрэсіўнага апарата. Савецкая палітычная сістэма ўключала партыйныя органы і органы дзяржбяспекі. Партыйныя органы падбіралі кіруючыя кадры. У сваю чаргу органы дзяржбяспекі ажыццяўлялі нагляд за партыйнай структурай. Практычна ўсе слаі свецкага грамадства былі ўцягнуты ў розныя арганізацыі — партыю, камсамол, піянерскія дружыны, прафсаюзы, творчыя саюзы.
Важную ролю ў савецкай палітычнай сістэме адыгрывала асоба правадыра. Першапачаткова ім быў У. І. Ленін, а затым І. В. Сталін, які перамог у бязлітаснай унутрыпалітычнай барацьбе члена Палітбюро РКП(б) і наркома па ваенных і марскіх справах Л. Д. Троцкага. Культ асобы Сталіна канчаткова склаўся ў сярэдзіне 1930-х гг.
Духоўнае жыццё характарызавалася ўсталяваннем дзяржаўнага кантролю над сродкамі масавай інфармацыі, літаратурай і мастацтвам, аддзяленнем царквы ад дзяржавы і прымусовым укараненнем атэізму, стварэннем спецыяльных ідэалагічных арганізацый і ўстаноў з мэтай тлумачэння афіцыйнай ідэалогіі, барацьбой з іншадумствам.