§ 12. Першая сусветная вайна і яе вынікі
Ключавая ідэя: па сваіх непасрэдных і адкладзеных выніках, па глыбіні ўздзеяння на развіццё сучаснага грамадства Першая сусветная вайна не мела сабе роўных ва ўсёй папярэдняй гісторыі чалавецтва.
Першая сусветная вайна — адна з буйнейшых у гісторыі чалавецтва. У ёй удзельнічала 38 дзяржаў. Два ваенна-палітычныя блокі, якія ствараліся на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў, супрацьстаялі адзін аднаму. З аднаго боку гэта былі краіны Антанты — Англія, Францыя і Расія, з іншага — Германія, Аўстра-Венгрыя і іх саюзнікі — Цэнтральныя дзяржавы. Ваенныя дзеянні ішлі на сушы на тэрыторыі двух кантынентаў (Еўразія і Афрыка) і на моры. На палях бітваў ваявала каля 70 млн чалавек. Вынікамі вайны сталі гібель каля 10 млн чалавек, вялікія матэрыяльныя страты ўсіх краін, якія ваявалі. Вайна так і не вырашыла ўсіх супярэчнасцей паміж буйнейшымі імперыялістычнымі краінамі, а стала перадумовай для новай, яшчэ больш страшнай і разбуральнай Другой сусветнай вайны.
5. Новае аблічча вайны
У гады Першай сусветнай вайны шырока выкарыстоўвалася самая сучасная зброя: танкі, падводныя лодкі, цяжкія дальнабойныя гарматы. Ствараліся віды ўзбраенняў, пра якія людзі раней не мелі ўяўлення. Напрыклад, у бітве на рацэ Іпр (1915) германскім бокам упершыню была ажыццёўлена газавая атака, адкуль пазней і ўтварылася назва газу — іпрыт.
З’явіліся паветраныя войскі ўзброеных сіл, прадстаўленыя самалётамі, дырыжаблямі і паветранымі шарамі. У 1914 г. Расійская імперыя і Францыя выпусцілі прыкладна аднолькавую колькасць самалётаў. Яны былі першымі па выпуску аэрапланаў сярод краін Антанты, тым не менш адставалі ад Германіі ў 2,5 разы. Спачатку ў разведвальных мэтах, а пазней у якасці бамбардзіроўшчыкаў выкарыстоўваліся дырыжаблі. У 1914 г. Расія займала трэцяе месца ў свеце па колькасці дырыжабляў пасля Германіі і Францыі. У Расіі быў створаны першы ў свеце магутны шматматорны бамбардзіроўшчык «Ілля Мурамец».
У верасні 1915 г. у Вялікабрытаніі былі пабудаваны першыя танкі. У Германіі танкі з абароненымі гусеніцамі з’явіліся ў 1916 г. На палях бітваў ваявалі ў асноўным англійскія, французскія і нямецкія танкі.
Адначасова паскорылася развіццё падводнага флоту. Падводныя лодкі (падлодкі) сталі грознай зброяй. Так, германскія падлодкі, дзейнічаючы на марскіх прасторах, паставілі Англію на мяжу паражэння.
Рэзка ўзрасла колькасць армій, павялічыліся ваенныя бюджэты, у большасці краін была ўведзена ўсесаслоўная воінская павіннасць.
У гады вайны рэзка ўзрасла сацыяльная роля жанчын у грамадстве. Месца мужчын на вытворчасці нават у развітых краінах занялі жанчыны. Шматтысячныя страты ваюючых армій прывялі да росту колькасці сірот і калек. Вайна стала прычынай з’явы, якая пазней атрымае назву «страчанае пакаленне».