§ 17. Усталяванне антыдэмакратычных рэжымаў у Еўропе
Ключавая ідэя: умовы Версальскага мірнага дагавора ўспрымаліся пераможанымі краінамі як абуральная несправядлівасць і спарадзілі рэваншысцкія настроі.
Архітэктары Версальскай сістэмы міжнародных адносін лічылі, што Першая сусветная вайна павінна стаць апошняй у гісторыі.
Пасля Першай сусветнай вайны аптымістычныя настроі змяніліся песімістычнымі. Пахіснулася вера ў дэмакратычныя інстытуты і свабодныя рыначныя адносіны. Грамадства, якое спачатку ўцягнула людзей у крывавую вайну, а затым апынулася не ў стане абараніць іх ад яе разбуральных вынікаў у першыя пасляваенныя гады, расчаравала еўрапейцаў. З падачы нямецкага філосафа О. Шпенглера сталі гаварыць пра «скон Еўропы», маючы на ўвазе пад гэтым, што старая буржуазная Еўропа сыходзіць у мінулае і на змену ёй павінен прыйсці нейкі новы грамадскі парадак. Камуністы бачылі выйсце ў рэвалюцыі і стварэнні бяскласавага сацыялістычнага грамадства, іх праціўнікі — ва ўсталяванні цвёрдага парадку і антыдэмакратычнай дыктатуры.
На хвалі ўсеагульнай незадаволенасці дэмакратыяй у некаторых краінах Еўропы ўзніклі таталітарныя фашысцкія рэжымы. Усталяванне фашызму стала найбольш яскравым сведчаннем крызісу заходнееўрапейскай цывілізацыі.
Пытанні
1. З чым звязана з’яўленне расісцкіх тэорый? Чаму расізм знайшоў багатую глебу ў Германіі? У чым небяспека расізму?
2. Параўнайце прыход да ўлады фашыстаў у Італіі і нацыстаў у Германіі. Якія агульныя ўмовы гэтаму садзейнічалі?
3. На якія сацыяльныя слаі абапіраліся фашысты ў Італіі і нацысты ў Германіі? У чым крыецца прычына папулярнасці гэтых партый?
4. Параўнайце італьянскі фашызм і германскі нацызм па наступным плане: а) час зараджэння; б) заснавальнікі; в) асаблівасці ідэалогіі; г) стаўленне да асобы, грамадства і дзяржавы; д) эканамічная і палітычная практыка; е) сродкі дасягнення мэтаў. Зрабіце вывады. Дайце ацэнку гэтым палітычным рэжымам.
5. З чым звязана ўзмацненне таталітарных і аўтарытарных тэндэнцый у краінах Цэнтральнай і Паўднёвай Еўропы ў міжваенны перыяд?
6. Якую ролю адыграў Версальскі мір у палітычным узлёце нацыстаў, які скончыўся іх прыходам да ўлады ў 1933 г.?