§ 9. Крызіс традыцыйнага грамадства ў краінах Усходу
Ключавая ідэя: пранікненне замежнага капіталу садзейнічала развіццю капіталістычных адносін у дзяржавах Усходу, але ў той жа час падрывала іх традыцыйныя асновы і абмяжоўвала суверэнітэт.
У пачатку ХХ ст. тэрытарыяльны падзел свету завяршыўся. Большасць краін Азіі і Афрыкі, у тым ліку такіх буйных, як Індыя і Інданезія, сталі калоніямі. Кітай, Іран, Асманская імперыя захавалі палітычную самастойнасць, але ў фінансавых і эканамічных адносінах знаходзіліся ў залежнасці з-за навязаных ім нераўнапраўных дагавораў. Адной Японіі ў канцы XIX ст. удалося не толькі захаваць незалежнасць, але і стаць на шлях капіталістычнага развіцця, ажыццявіўшы шэраг радыкальных рэформ.
Пытанні
1. Назавіце характэрныя рысы ўсходніх традыцыйных грамадстваў.
2. Параўнайце каланіяльную экспансію еўрапейскіх дзяржаў у XVI—XVIII стст. з каланіяльнай экспансіяй у XIX — пачатку ХХ ст. Чаму краіны Усходу не змаглі ёй супрацьстаяць?
3. Чаму Японія змагла прыйсці да мадэрнізацыі, ператварыцца ў адну з найбольш развітых дзяржаў свету і стаць у канцы XIX — пачатку ХХ ст. на шлях каланіяльнай экспансіі?
4. Што прадпрымалі кіруючыя колы краін Усходу ў першай палове XIX ст., каб супрацьстаяць еўрапейскай экспансіі? Якія змены адбыліся ў другой палове XIX ст.? Чым яны былі абумоўлены?
5. Растлумачце, чаму краіны Азіі і Афрыкі, якія дасягнулі ў мінулым высокага ўзроўню развіцця, у пачатку ХХ ст. альбо страцілі незалежнасць, альбо трапілі пад кантроль еўрапейскіх дзяржаў.
6. Як успрымалі каланіяльную сістэму краіны Усходу, як разглядалі яе краіны-каланізатары?