§ 9. Крызіс традыцыйнага грамадства ў краінах Усходу
Ключавая ідэя: пранікненне замежнага капіталу садзейнічала развіццю капіталістычных адносін у дзяржавах Усходу, але ў той жа час падрывала іх традыцыйныя асновы і абмяжоўвала суверэнітэт.
У пачатку ХХ ст. тэрытарыяльны падзел свету завяршыўся. Большасць краін Азіі і Афрыкі, у тым ліку такіх буйных, як Індыя і Інданезія, сталі калоніямі. Кітай, Іран, Асманская імперыя захавалі палітычную самастойнасць, але ў фінансавых і эканамічных адносінах знаходзіліся ў залежнасці з-за навязаных ім нераўнапраўных дагавораў. Адной Японіі ў канцы XIX ст. удалося не толькі захаваць незалежнасць, але і стаць на шлях капіталістычнага развіцця, ажыццявіўшы шэраг радыкальных рэформ.
4. Сацыяльныя рухі і рэвалюцыя ў Кітаі
Пасля паражэння ў «опіумнай вайне» 1840—1842 гг. Кітай пачаў ператварацца ў паўкалонію еўрапейскіх дзяржаў, якія разам з Японіяй навязалі яму ў канцы XIX ст. шэраг нераўнапраўных дагавораў.
У 1870—1880-я гг. у Кітаі з’явіліся першыя нацыянальныя прадпрыемствы, пачала фарміравацца нацыянальная буржуазія. Яе прадстаўнікі, а таксама патрыятычна настроеная знаць пачалі крытыкаваць існуючы лад. Цынская дынастыя зрабіла спробу ўмераных рэформ, аднак яны не былі падтрыманыя большай часткай феадальнага класа. Кітайскія патрыёты, якія выступалі за рэспубліканскую форму праўлення, стварылі тайную рэвалюцыйную арганізацыю — «Саюз адраджэння Кітая». У 1898—1901 гг. у Кітаі адбылося магутнае паўстанне іхэтуаняў супраць іншаземцаў. Яно было задушана, і залежнасць Кітая ад заходніх дзяржаў яшчэ больш узмацнілася, аж да таго, што Цыны абавязваліся прадухіляць у краіне любое выступленне супраць еўрапейцаў.
У 1911 г. у Кітаі была скінута імператарская ўлада, якая праіснавала больш за дзве тысячы гадоў. Часовым прэзідэнтам Кітайскай рэспублікі быў абраны вядомы рэвалюцыянер-дэмакрат Сунь Ятсен.