§ 9. Крызіс традыцыйнага грамадства ў краінах Усходу
Ключавая ідэя: пранікненне замежнага капіталу садзейнічала развіццю капіталістычных адносін у дзяржавах Усходу, але ў той жа час падрывала іх традыцыйныя асновы і абмяжоўвала суверэнітэт.
У пачатку ХХ ст. тэрытарыяльны падзел свету завяршыўся. Большасць краін Азіі і Афрыкі, у тым ліку такіх буйных, як Індыя і Інданезія, сталі калоніямі. Кітай, Іран, Асманская імперыя захавалі палітычную самастойнасць, але ў фінансавых і эканамічных адносінах знаходзіліся ў залежнасці з-за навязаных ім нераўнапраўных дагавораў. Адной Японіі ў канцы XIX ст. удалося не толькі захаваць незалежнасць, але і стаць на шлях капіталістычнага развіцця, ажыццявіўшы шэраг радыкальных рэформ.
3. Індыя пад уладай англічан
Асаблівае значэнне для Англіі ў 1870—1880-я гг. набыла Індыя. Яе эканамічнае развіццё было цалкам падпарадкавана інтарэсам брытанскага капіталу. Тым не менш у краіне паступова фарміравалася свая, нацыянальная буржуазія. У 1885 г. прадстаўнікі інтэлігенцыі, якія атрымалі адукацыю ў Англіі (юрысты, урачы, журналісты, дзяржаўныя служачыя, землеўладальнікі), заснавалі арганізацыю Індыйскі нацыянальны кангрэс (ІНК). Яны лаяльна ставіліся да каланіяльнага рэжыму, патрабавалі правядзення рэформ і ўдзелу ў кіраванні краінай. У пачатку ХХ ст. ІНК паставіў сваёй мэтай дабіцца прадастаўлення Індыі самакіравання ў межах Брытанскай імперыі мірнымі сродкамі.