§ 9. Крызіс традыцыйнага грамадства ў краінах Усходу
Ключавая ідэя: пранікненне замежнага капіталу садзейнічала развіццю капіталістычных адносін у дзяржавах Усходу, але ў той жа час падрывала іх традыцыйныя асновы і абмяжоўвала суверэнітэт.
У пачатку ХХ ст. тэрытарыяльны падзел свету завяршыўся. Большасць краін Азіі і Афрыкі, у тым ліку такіх буйных, як Індыя і Інданезія, сталі калоніямі. Кітай, Іран, Асманская імперыя захавалі палітычную самастойнасць, але ў фінансавых і эканамічных адносінах знаходзіліся ў залежнасці з-за навязаных ім нераўнапраўных дагавораў. Адной Японіі ў канцы XIX ст. удалося не толькі захаваць незалежнасць, але і стаць на шлях капіталістычнага развіцця, ажыццявіўшы шэраг радыкальных рэформ.
2. Прамысловы пераварот і яго ўплыў на краіны Азіі і Афрыкі
Еўрапейская экспансія ў краіны Азіі і Афрыкі стала магутным каталізатарам разбурэння асноў традыцыйнага грамадства і яго паступовай мадэрнізацыі на працягу XIX—XX стст. У XVI—XVIII стст. яны сутыкнуліся тварам у твар з еўрапейскай цывілізацыяй — напорыстай, прадпрымальнай і агрэсіўнай. Нават самыя магутныя дзяржавы, як, напрыклад, Індыя Вялікіх Маголаў, не змаглі супрацьстаяць чужаземцам і на доўгі час сталі залежнымі ад Еўропы. Менавіта ў гэтай няздольнасці аказаць дастойнае супраціўленне еўрапейскай экспансіі і праявіўся крызіс традыцыйнага ўсходняга грамадства.
У другой палове XIX ст. стаў відавочным прагрэсіруючы заняпад буйнейшых і пакуль незалежных краін Усходу. Кіруючыя колы Асманскай імперыі, Ірана, Егіпта, Японіі і Кітая спрабавалі нешта зрабіць у сувязі з пагрозай з боку еўрапейскіх дзяржаў. Яны бачылі выйсце ў рэформах, накіраваных на ўмацаванне цэнтральнай улады, і ў запазычанні навукова-тэхнічных дасягненняў Захаду. Але толькі Японіі ўдалося паспяхова ажыццявіць буржуазныя пераўтварэнні і наблізіцца ў пачатку XX ст. да ўзроўню еўрапейскіх дзяржаў.