§ 1-2. ГІСТОРЫЯ ПАХОДЖАННЯ І ФАРМІРАВАННЯ СУЧАСНАГА РЭЛЬЕФУ ЗЯМЛІ
Сучасныя ўнутраныя і знешнія прыродныя працэсы ўтварэння рэльефу. Рэльеф зямной паверхні фарміруецца ў выніку ўзаемадзеяння эндагенных і экзагенных працэсаў.
Эндагенныя працэсы адбываюцца ўнутры Зямлі. Яны суправаджаюцца пераўтварэннем і перамяшчэннем рэчыва ў мантыі і зямной кары. Гэта прыводзіць да вертыкальных і гарызантальных тэктанічных рухаў зямной кары. Зямная кара дэфармуецца. Фарміруюцца буйныя структурныя формы рэльефу сушы, дна мораў і акіянаў.
Папрацуем з атласам. Знайдзіце на карце буйныя формы рэльефу, створаныя эндагеннымі працэсамі.
Адначасова з эндагеннымі працэсамі ў фарміраванні рэльефу Зямлі ўдзельнічаюць экзагенныя працэсы. Найбольш актыўнымі экзагеннымі працэсамі ўтварэння рэльефу выступаюць дзейнасць паверхневых вод, Сусветнага акіяна, падземных вод, лёду, ветру, раслін, жывёл і чалавека. Экзагенныя працэсы звычайна ствараюць сярэднія і дробныя формы рэльефу. Яны на працягу геалагічнага часу руйнуюць і нівелююць рэльеф зямной паверхні.
Клуб географаў-знаўцаў. Жывыя арганізмы могуць непасрэдна ўдзельнічаць у фарміраванні рэльефу, ствараючы самастойныя формы ў выглядзе каралавых пабудоў (рыфы, атолы), вустрычных банак, абумоўліваючы мангравы або маршавы тып берагоў, развіццё балот і ўтвараючы найменшыя формы рэльефу (тэрмітнікі, норы і г. д.). Яны таксама ўскосна ўплываюць на развіццё рэльефу праз біялагічнае выветрыванне парод.
На фарміраванне рэльефу ўплывае склад горных парод, кліматычныя ўмовы і іншыя прыродныя фактары. Непасрэдна ў стварэнні рэльефу яны не ўдзельнічаюць, але вызначаюць інтэнсіўнасць і геаграфічнае распаўсюджанне рэльефаўтваральных працэсаў.
Свет і Беларусь. Якія эндагенныя і экзагенныя фактары аказалі найбольшы ўплыў на фарміраванне рэльефу Беларусі? Прывядзіце прыклады найбольш характэрных для Беларусі тыпаў і форм рэльефу.