Біялогія. 11 клас

Вывучэннем спадчыннасці і зменлівасці арганізмаў займаецца генетыка. Заснавальнікам гэтай навукі з’яўляецца Г. Мендэль. У сярэдзіне XIX ст. з дапамогай гібрыдалагічнага метаду ён выявіў найважнейшыя заканамернасці наследавання прымет, вядомыя зараз як законы Мендэля. Гэта закон аднастайнасці гібрыдаў першага пакалення, закон расшчаплення і закон незалежнага наследавання.

Вялізны ўклад у развіццё генетыкі таксама ўнёс Т. Морган, даследаванні якога леглі ў аснову храмасомнай тэорыі спадчыннасці. Т. Морган вызначыў, што гены размяшчаюцца ў храмасомах у пэўнай паслядоўнасці, прычым алельныя гены знаходзяцца ў аднолькавых локусах гамалагічных храмасом. Неалельныя гены могуць размяшчацца ў негамалагічных храмасомах або ў розных локусах гамалагічных храмасом. У першым выпадку яны наследуюцца незалежна, а ў другім — счэплена. Счапленне генаў можа парушацца ў выніку кросінговера, прычым яго верагоднасць прапарцыянальная адлег­ласці паміж генамі.

Асноўнымі тыпамі ўзаемадзеяння алельных генаў з’яўляюцца: поўнае дамінаванне, няпоўнае дамінаванне і кадамінаванне. Неалельныя гены могуць узаемадзейнічаць па тыпе камплементарнасці, эпістазу і полімерыі.

У большасці раздзельнаполых арганізмаў пол вызначаецца спалучэннем палавых храмасом. Асобіны гомагаметнага полу маюць дзве аднолькавыя палавыя храмасомы і ўтвараюць адзін тып гамет. Гетэрагаметны пол змяшчае розныя палавыя храмасомы і фарміруе два тыпы гамет. Таму ў патомстве ў такіх арганізмаў назіраецца рас­шчапленне па поле 1 : 1. Прыметы, якія кантралююцца генамі, лакалізаванымі ў палавых храмасомах, называюцца прыметамі, счэпленымі з полам.

Фенатып арганізма залежыць як ад генатыпу, так і ад умоў навакольнага асяроддзя. Адрозніваюць няспадчынную (мадыфікацыйную) і спадчынную (камбінатыўную і мутацыйную) зменлівасць.

Для вывучэння спадчыннасці і зменлівасці чалавека выкарыстоўваюцца такія метады, як метад блізнят, генеалагічны, цытагенетычны, біяхімічныя і інш. Спадчынныя захворванні чалавека абумоўлены мутацыямі. Прычынай генных хвароб з’яўляюцца генныя мутацыі. У аснове ўзнікнення храмасомных хвароб ляжаць храмасомныя і геномныя мутацыі.