Вторник, 14 Май 2024, 04:02
Сайт: Профильное обучение
Курс: Біялогія. 11 клас (Біялогія 11)
Глоссарий: Слоўнік асноўных тэрмінаў і паняццяў
С

Сорт

Створаная ў выніку селекцыі сукупнасць культурных раслін аднаго віду, якія ўстойліва валодаюць у канкрэтных умовах вырошчвання пэўнымі марфалагічнымі, фізіялагічнымі і гаспадарчымі прыметамі.

Спадчыннасць

Уласцівасць жывых арганізмаў захоўваць і перадаваць нашчадкам свае прыметы і ўласцівасці.

Суперкапсід

Абалонка з ліпідаў і бялкоў, якая пакрывае капсід некаторых вірусаў.

Т

Транскрыпцыя

Біясінтэз РНК на адпаведных участках аднаго з ланцугоў ДНК — адна з рэакцый матрычнага сінтэзу (матрыцай служыць ланцуг ДНК, які транскрыбіруецца).

Трансляцыя

Біясінтэз бялку з амінакіслот, які адбываецца ў рыбасомах, — адна з рэакцый матрычнага сінтэзу (матрыцай служыць мРНК).

Тургарны ціск

Ціск унутранага змесціва клеткі на яе абалонку.

Ф

Філагенез

Працэс гістарычнага развіцця як арганічнага свету ў цэлым, так і асобных груп арганізмаў.

Фенатып

Сукупнасць прымет і ўласцівасцей арганізма.

Фенатыпічны радыкал

Частка генатыпу асобіны, якая вызначае яе фенатып. Напрыклад, для асобіны, у якой праявіліся дзве дамінантныя прыметы: A—B—.

Ферамоны

Біялагічна актыўныя рэчывы, якія выпрацоўваюцца спецыялізаванымі залозамі (ці клеткамі) жывёл, выдзяляюцца ў навакольнае асяроддзе і аказваюць уздзеянне на паводзіны, фізіялагічны стан ці развіццё асобін таго ж віду.

Ферменты

Бялкі, якія паскараюць працяканне хімічных рэакцый у жывых арганізмах, г. зн. выконваюць функцыю біялагічных каталізатараў.

Фотасінтэз

Працэс утварэння арганічных рэчываў з вуглякіслага газу і вады, які працякае з паглынаннем светлавой энергіі пры ўдзеле фотасінтэтычных пігментаў у клетках зялёных раслін, водарасцей і некаторых бактэрый.

Х

Храмацін

Асноўны кампанент клетачнага ядра, які складаецца пераважна з малекул ДНК і бялкоў. у пачатку дзялення клеткі храмацін спіралізуецца (кампактызуецца) і ўтварае храмасомы.

Ц

Цыталогія

Навука, якая вывучае будову, функцыянаванне, размнажэнне, старэнне і гібель клетак.

Цытаплазма

Унутранае змесціва клеткі, за выключэннем ядра, абмежаванае плазмалемай. У састаў цытаплазмы ўваходзяць гіялаплазма, цыташкілет і арганоіды.

Цыташкілет

Унутрыклетачны шкілет; трохмерная сетка, утвораная бялкамі, якая пранізвае гіялаплазму клеткі. Выконвае апорную функцыю, забяспечвае ўнутрыклетачныя перамяшчэнні і інш.

Ш

Штам

Штучна створаная чалавекам сукупнасць мікраарганізмаў аднаго віду, якія маюць пэўныя спадчынна замацаваныя прыметы і ўласцівасці, а таксама аднатыпную рэакцыю на дзеянне фактараў навакольнага асяроддзя.

Штучны адбор

Выбар чалавекам найбольш каштоўных у гаспадарчых ці дэкаратыўных адносінах асобін для атрымання ад іх патомства з жаданымі прыметамі і ўласцівасцямі.

Э

Экзацытоз

Вывядзенне рэчываў, якія знаходзяцца ў мембраннай упакоўцы, з клеткі ў пазаклетачнае асяроддзе.

Эндацытоз

Паглынанне клеткай цвёрдых часцінак (фагацытоз) ці раст­вораў (пінацытоз) шляхам фарміравання мембранных пузыркоў, утвораных плазмалемай.