Індаеўрапе́йцыІндаеўрапе́йцы — народы, якія сфарміраваліся ў розныя перыяды каменнага і бронзавага вякоў на тэрыторыі ад сучаснай Індыі да заходняй часткі Еўропы, размаўлялі на блізкіх мовах агульнага паходжання і мелі шмат агульных рысаў у матэрыяльнай і духоўнай культуры. |
Інкарпара́цыяІнкарпара́цыя — уключэнне ў склад, далучэнне. |
Інфля́нтыІнфля́нты — Лівонія, назва зямель Усходняй Прыбалтыкі ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай. |
Агіягра́фіяАгіягра́фія — жанр царкоўна-рэлігійнай літаратуры, апавяданні пра жыццё людзей, прылічаных да ліку святых. |
Агаро́днікіАгаро́днікі — феадальна-залежныя сяляне, якіх сялілі на невялікіх дзялянках зямлі і абавязвалі выконваць пэўныя павіннасці. |
Адраджэ́ннеАдраджэ́нне — эпоха ў гісторыі культуры Заходняй Еўропы і ВКЛ, адметная свецкім характарам, антыфеадальнай і антыклерыкальнай накіраванасцю, а таксама антрапацэнтрызмам, індывідуалізмам, вальнадумствам, свабодалюбівымі і патрыятычнымі настроямі. |
Адукацы́йная камі́сіяАдукацы́йная камі́сія — свецкая ўстанова па арганізацыі і кіраўніцтве сістэмай школьнай асветы ў Рэчы Паспалітай. |
Анімі́змАнімі́зм — вера ў існаванне духаў і душ, у іх уплыў на жыццё людзей і жывёл. |
Антытрынітары́змАнтытрынітары́зм — плынь у пратэстантызме, прыхільнікі якой адмаўляюць догмат пра трыадзінства Бога. |
Арна́ментАрна́мент — узор з рытмічна ўпарадкаваных элементаў для аздаблення твораў выяўленчага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. |
Археалагі́чная культу́раАрхеалагі́чная культу́ра — гістарычная агульнасць археалагічных помнікаў, што існавалі на акрэсленай тэрыторыі прыкладна ў адзін час і з’яўляюцца аднастайнымі па сваёй матэрыяльнай культуры. |
Асіміля́цыяАсіміля́цыя — страта часткай соцыуму ці цэлым этнасам сваіх адметных рысаў і замена іх на запазычаныя ў іншага этнасу. |
Аса́дныя сяля́неАса́дныя сяля́не — адна з асноўных катэгорый феадальна-залежных сялян у ВКЛ, галоўнай павіннасцю якіх быў чынш. |
Аўтано́міяАўтано́мія — самастойнае ажыццяўленне дзяржаўнай улады ці кіравання, якое прадастаўлена якой-небудзь частцы дзяржавы. |
Аўтахто́ннае насе́льніцтваАўтахто́ннае насе́льніцтва — першае мясцовае, карэннае насельніцтва на пэўнай тэрыторыі. |
Бі́скупБі́скуп — духоўны сан у каталіцкай царкве, які адпавядае сану епіскапа ў праваслаўнай царкве. |
Бі́скупстваБі́скупства — царкоўна-адміністрацыйная адзінка каталіцкай царквы ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай. |
Ба́лтыБа́лты — група індаеўрапейскіх плямёнаў і народаў, якія гавораць ці гаварылі на балцкіх мовах або іх дыялектах (літоўцы, латышы і інш.). |
Бабылі́Бабылі́ — катэгорыя беззямельных сялян у ВКЛ з ХVІ ст. |
Базі́лікаБазі́ліка — тып будынка прамавугольнай формы, які складаецца з няцотных па колькасці (1, 3 або 5), розных па вышыні нефаў. |
Баро́каБаро́ка — стыль у еўрапейскім мастацтве канца ХVІ — сярэдзіны ХVІІІ ст., які ўзнік на аснове традыцый позняга Адраджэння. Адметныя рысы барока — урачыстасць, кантраснасць, ускладненасць формаў, параднасць, пышны дэкор. |
Бая́рыБая́ры — ваеннаслужылыя людзі ў ВКЛ. |
Берасцяны́я гра́матыБерасцяны́я гра́маты — помнікі пісьменнасці ХІ—ХІV стст., зробленыя на бяросце, выяўленыя падчас археалагічных раскопак старажытнарускіх гарадоў. |
Бра́цтвыБра́цтвы — рэлігійныя арганізацыі насельніцтва ВКЛ у ХV—ХVІІІ стст., якія ствараліся пры цэрквах, манастырах, касцёлах, кляштарах. Б. клапаціліся аб іх стане, адкрывалі прытулкі, шпіталі, школы, друкарні. |
Бурмі́стрБурмі́стр — выбарная асоба ў магістраце гарадоў з магдэбургскім правам, якая ўзначальвала гарадскую раду. |
Ві́ленскае баро́каВі́ленскае баро́ка — умоўная назва мастацкай сістэмы позняга барока ў манументальнай культавай архітэктуры Беларусі (1730—1770-я гг.). Архітэктурныя помнікі віленскага барока вызначаюцца пластычнасцю аб’ёмаў, маляўнічасцю сілуэта, створанага шмат’яруснымі скразнымі ажурнымі вежамі, фігурнымі атынкаванымі франтонамі, якія надаюць галоўнаму фасаду прасторавую структуру. |
Вало́каВало́ка — асноўная зямельная мера і адзінка абкладання сялян павіннасцямі ў ВКЛ; складала каля 21,36 га. |
Вало́чная паме́раВало́чная паме́ра — аграрная рэформа ў ВКЛ у ХVІ — першай палове ХVІІ ст.; комплекс мерапрыемстваў па паляпшэнні землекарыстання і абкладанні сялян павіннасцямі. |
Ваяво́даВаяво́да — намеснік вялікага князя, адміністрацыйны, гаспадарчы і судовы кіраўнік ваяводства. |
Ваяво́дстваВаяво́дства — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў ВКЛ у ХV—ХVІІІ стст. |
Ве́рвВе́рв — сельская абшчынная арганізацыя ў Старажытнай Русі. |
Ве́чаВе́ча — народны сход на Русі і ў іншых славянскіх народаў, які збіраўся для абмеркавання агульных спраў і непасрэднага вырашэння надзённых пытанняў грамадскага, палітычнага і культурнага жыцця. |
Во́ласцьВо́ласць — 1) сукупнасць зямельных уладанняў, якія належалі адной асобе, на Русі і ў ВКЛ; 2) адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на Русі і ў ВКЛ, населеная сялянамі-даннікамі, якія ўтваралі тэрытарыяльную абшчыну. |
Во́тчынаВо́тчына — форма зямельнай уласнасці ў Сярэднявеччы, якая перадаецца ў спадчыну. |
ВойтВойт — кіраўнік мясцовай адміністрацыі ў гарадах і вёсках ВКЛ. |
Вялі́кае перасяле́нне наро́даў«Вялі́кае перасяле́нне наро́даў» — масавыя міграцыі германскіх, славянскіх, цюркскіх, іранскіх і іншых плямёнаў на тэрыторыі Рымскай імперыі і ў суседнія землі ў ІV—VІІ стст. |
Гібе́рнаГібе́рна — падатак на ўтрыманне войска ў Рэчы Паспалітай. |
Гало́таГало́та — 1) беззямельная шляхта ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай; 2) бяднейшыя пласты сацыяльных груп ВКЛ і Рэчы Паспалітай (напрыклад, казацкая галота). |
Гало́ўны Трыбуна́л ВКЛГало́ўны Трыбуна́л ВКЛ — найвышэйшы апеляцыйны суд ВКЛ з 1581 г. |
Гарадзі́шчаГарадзі́шча — рэшткі старажытнага ўмацаванага паселішча або горада. |
Гаспада́рГаспада́р — тытул манарха ў ВКЛ. |
Гасці́нецГасці́нец — упарадкаваная вялікая дарога ў ВКЛ. |
Гва́лтыГва́лты — адпрацовачная феадальная павіннасць усіх працаздольных сялян ВКЛ. |
Ге́нрыхавы арты́кулыГе́нрыхавы арты́кулы — акт, які вызначыў асновы дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай і паўнамоцтвы караля польскага і вялікага князя літоўскага. |
Ге́тманГе́тман — кіраўнік узброеных сіл дзяржавы ў ВКЛ і Польшчы ў ХV—ХVІІІ стст. |
Го́сцьГо́сць — буйны́ прадстаўнік купецтва ў ВКЛ, які вёў замежны гандаль. |
Го́тыкаГо́тыка — мастацкі стыль, пашыраны ў краінах Еўропы ў ХІІ — пачатку ХVІІ ст., для якога характэрны востраканцовыя будынкі, спічастыя скляпенні, багаты арнамент. |
Грамада́Грамада́ — сялянская абшчына ў ВКЛ. |
Гры́ўняГры́ўня — сярэбраны плацёжны злітак, грашовая адзінка ХІ—ХІV стст. |
Да́ннікіДа́ннікі — катэгорыя феадальна-залежных сялян ВКЛ у ХІV—ХVІ стст., галоўнай павіннасцю якіх была выплата натуральнай даніны. |
Данжо́нДанжо́н — галоўная шмат’ярусная вежа феадальнага замка, якая служыла месцам апошняй абароны, або асобна пастаўленая абарончая вежа. |
Двары́шчаДвары́шча — гаспадарчая адзінка і аб’ект абкладання сялян феадальнымі павіннасцямі на паўднёвым захадзе Беларусі ў ХІV—ХVІ стст. |
Дзя́клаДзя́кла — прадуктовая рэнта за зямельны надзел, якая збіралася на карысць землеўладальніка з сялян ВКЛ. |
Дзядзі́нецДзядзі́нец — умацаваная частка старажытнага горада. |
ДомніцаДо́мніца — печ для атрымання жалеза непасрэдна з жалезнай руды шляхам яе ператварэння ў крыцу. |
ДымДым — сялянская гаспадарка, адзінка падаткаабкладання ў ВКЛ у ХІV— |
ДырхемДырхе́м — сярэбраная арабская манета. |
ДысідэнтыДысідэ́нты — вернікі-хрысціяне, якія не прытрымліваліся пануючага веравызнання, пераважна ў краінах, дзе дзяржаўнай ці пануючай рэлігіяй з’яўлялася каталіцтва або пратэстантызм. |
ДэнарыйДэна́рый — сярэбраная манета дзяржаў Заходняй Еўропы сярэдзіны VІІІ — пачатку ХІІ ст.; сярэбраная манета ВКЛ у ХІV—ХV стст. |
ЕзуітыЕзуі́ты — члены каталіцкага манаскага ордэна Таварыства Ісуса. |
ЕпархіяЕпа́рхія — хрысціянская царкоўна-адміністрацыйная адзінка ў межах пэўнай тэрыторыі, падначаленая епіскапу. |
Земская даўнінаЗе́мская даўніна́ — у ВКЛ вызначаны законам тэрмін, на працягу якога было магчымае аднаўленне парушанага права. |
ЗлотыЗло́ты — адзінка грашовага ліку ў 30 грошаў, якая ўзнікла ў Польшчы ў канцы ХV ст. |
КірмашКірма́ш — форма правядзення гандлю ў выглядзе перыядычных з’ездаў гандляроў у пэўнай мясцовасці на працягу вызначанага тэрміну. |
КагалКага́л — яўрэйская абшчына. |
КадыфікацыяКадыфіка́цыя — звядзенне ў адзіную ўзгодненую сістэму (у кодэкс) законаў краіны, што адносяцца да пэўнай галіны права. |
КазакіКаза́кі — сацыяльная супольнасць, саслоўе, якое існавала ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай у ХV—ХVІІ стст. |
КалегіумыКале́гіумы — навучальныя ўстановы ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай у ХVІ—ХVІІІ стст. |
КальвінізмКальвіні́зм — адна з найбуйнейшых плыняў пратэстантызму. |
КанфедэрацыяКанфедэра́цыя — у Рэчы Паспалітай часовы саслоўны палітычны саюз шляхты для дасягнення пэўнай мэты. |
КанцлерКанцлер — службовая асоба ў ВКЛ у ХV—ХVІІІ стст. |
Кардынальныя правыКардына́льныя правы́ — сістэма нормаў дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай у ХVІ—ХVІІІ стст. |
Карона ПольскаяКаро́на По́льская — назва ўласна Польшчы. |
КасінерыКасіне́ры — у час паўстання 1794 г. сяляне, якія былі ўзброены косамі, насаджанымі вертыкальна на кіі. |
Каталіцкія брацтвыКаталі́цкія бра́цтвы — рэлігійна-дабрачынныя арганізацыі насельніцтва ў ВКЛ, якія былі створаны для абароны веры і правоў каталікоў. Каталіцкія брацтвы спрыялі пашырэнню ў беларускіх гарадах польскай культуры, утрымлівалі прытулкі, шпіталі, дапамагалі старым і хворым «братам», іх удовам і сіротам выдаваліся пенсіі і інш. |
КашталянКашталя́н — пасада ў ВКЛ, адміністратар замка і прылеглых тэрыторый. |
КласіцызмКласіцы́зм — кірунак у еўрапейскай мастацкай культуры другой паловы ХVІІ — пачатку ХІХ ст., у аcнoвe якога — прызнанне aнтычнага мастацтва найвышэйшым узорам, ідэалам, a твораў aнтычнаcці — мастацкай нopмай. Архітэктуры класіцызму ў цэлым уласцівая рэгулярнасць планіроўкі і выразнасць аб’ёмнай формы. |
КлерыкалізацыяКлерыкаліза́цыя — кантроль царквы над сферамі грамадскага і культурнага жыцця. |
КлючнікКлю́чнік — службовая асоба мясцовай адміністрацыі ВКЛ у ХV—ХVІ стст. |
КляштарКля́штар — каталіцкі манастыр. |
КуніцаКуні́ца — 1) апрацаваная шкурка куніцы, якая да ХVІ ст. у ВКЛ выкарыстоўвалася як сродак плацяжу; 2) адзін з пашыраных відаў чыншу ў ХV—ХVІІ стст. за арэнду зямлі і г. д.; 3) плата нявесты-сялянкі, якая выходзіла замуж у чужую воласць. |
КурганКурга́н — насып з зямлі над старажытным пахаваннем. |
Ліберум ветаЛі́берум ве́та — у ХVІ—ХVІІІ стст. у Рэчы Паспалітай права дэпутата сойма спыніць пасяджэнне і адмяніць усе прынятыя на ім пастановы сваім вусным пратэстам. |
ЛаўнікЛа́ўнік — член магістрата ў гарадах ВКЛ, якія мелі магдэбургскае права. Разам з войтам разглядаў крымінальныя справы гараджан. |
МагістратМагістра́т — выбарны адміністрацыйны і судовы орган гарадскога самакіравання ў гарадах, якія мелі права на самакіраванне. |
МагіяМа́гія — абрады, дзеянні або слоўныя формулы-заклінанні, якімі чалавек імкнуўся ўздзейнічаць на сілы прыроды, лёс і прадметы. |
Магдэбургскае праваМагдэбу́ргскае пра́ва — гарадское права, якім кіраваліся гарады ВКЛ. |
МагнатыМагна́ты — буйны́я феадалы-землеўладальнікі, прадстаўнікі радавітай знаці, арыстакратычныя вярхі класа феадалаў, нашчадкі ўдзельных князёў. |
МанастырМанасты́р — рэлігійная абшчына ў манахаў або манашак у праваслаўі і ўніяцтве. |
МануфактураМануфакту́ра — прадпрыемства прамысловай вытворчасці, заснаванае на падзеле працы і ручной рамеснай тэхніцы. |
Маршалак земскіМарша́лак зе́мскі — найвышэйшы ўраднік у ВКЛ у пачатку ХV — ХVІІІ ст., які кіраваў дваром вялікага князя, прымаў замежных паслоў, вышэйшых ураднікаў дзяржавы, назіраў за этыкетам і г. д. |
МезалітМезалі́т — сярэдні каменны век, перыяд паміж палеалітам і неалітам. Пачатак мезаліту звязаны з заканчэннем ледавіковага перыяду ў Еўропе. Завяршаецца з распаўсюджаннем земляробства ў розных мясцовасцях. |
МенталітэтМенталітэ́т — своеасаблівы спосаб мыслення, склад розуму асобнага чалавека або якой-небудзь супольнасці людзей. |
Метрыка ВКЛМе́трыка ВКЛ — збор матэрыялаў велікакняжацкай канцылярыі ВКЛ ХV—ХVІІІ стст. з копіямі дакументаў, якія выдаваліся ад імя гаспадара. |
МоргМорг — зямельная мера (0,71 га). |
МястэчкаМястэ́чка — у ВКЛ у ХV—ХVІІІ стст. невялікі населены пункт гарадскога тыпу, малы горад. |
МячэцьМячэ́ць — культавы будынак у ісламе, месца агульнай малітвы. |
МяшчанеМяшча́не — гарадское падатковае саслоўе ў ВКЛ у ХІV—ХVІІІ стст. |
Найвышэйшая Рада ВКЛНайвышэ́йшая Ра́да ВКЛ — часовы рэвалюцыйны ўрад у ВКЛ (Літве і Заходняй Беларусі) у час паўстання 1794 г. |
НароднасцьНароднасць — устойлівая супольнасць людзей, заснаваная на агульнасці мовы, тэрыторыі, эканамічнага жыцця і культуры, якая складаецца ў працэсе разлажэння племянных адносін і папярэднічае нацыі. Характарызуецца наяўнасцю этнічнай свядомасці, саманазвы, асаблівасцямі псіхічнага складу. |
НеалітНеаліт — новы каменны век, перыяд развіцця чалавецтва, якім завяршаецца каменны век. Характарызуецца развіццём вытворчай гаспадаркі, з’яўленнем шліфаваных прылад працы і керамікі. |
НеандэртальцыНеандэрта́льцы — старажытныя людзі, якія жылі ў эпоху палеаліту. |
Непахожыя сялянеНепахо́жыя сяля́не — феадальна-залежныя сяляне ў ВКЛ, пазбаўленыя права на пераход ад аднаго феадала да другога. |
НеўрыНе́ўры — старажытныя плямёны, якія, паводле сведчання Герадота, жылі ў VІ—V стст. да н. э. на поўнач ад скіфаў-земляробаў, магчыма, займалі поўдзень сучаснай Беларусі. |
НефНеф — выцягнутае памяшканне, частка інтэр’еру (звычайна ў будынках тыпу базілікі), прастора храма ад увахода да алтара, радзей цывільнага будынка, абмежаваная па баках радамі слупоў, калон або аркадай. |
ПаветПаве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў ВКЛ. |
Падскарбі земскіПадска́рбі зе́мскі — кіраўнік скарба (казны) ВКЛ. |
ПадымнаеПады́мнае — асноўны дзяржаўны зямельны падатак у Рэчы Паспалітай у ХVІІ—ХVІІІ стст. |
Пакта канвентаПа́кта канве́нта — пагадненне публічна-прававога характару паміж шляхтай Рэчы Паспалітай і новаабраным каралём. |
ПалеалітПалеалі́т (ст.-грэч. «старажытны» і «камень») — старажытнакаменны век — найстаражытнейшы перыяд у гісторыі чалавецтва. Палеаліт характарызуецца панаваннем каменных прылад працы, здабываннем ежы ў асноўным праз паляванне на буйны́́х жывёл, а таксама з’яўленнем бліжэй да канца палеаліту Homo sapiens — чалавека сучаснага выгляду. |
ПамесцеПаме́сце — форма феадальнага зямельнага ўладання, пры якой уладальнік быў абавязаны несці ваенную ці іншую службу дзяржаве. |
ПаперняПапе́рня — даўняе прадпрыемства па вырабе паперы. |
ПарафіяПара́фія — у каталіцкай царкве прыход, ніжэйшая тэрытарыяльная царкоўна-адміністрацыйная адзінка епархіі (дыяцэзіі). |
ПартачыПартачы́ — на Беларусі ў ХVІ—ХVІІІ стст. рамеснікі, якія жылі ў горадзе або паблізу яго і не ўваходзілі ў рамесныя цэхі. |
ПасадПаса́д — гарадское гандлёва-рамеснае паселішча за межамі ўмацаванняў дзядзінца або вакольнага горада. |
Пасольская ізбаПасо́льская ізба́ — ніжэйшая палата сойма Рэчы Паспалітай. |
Паспалітае рушэннеПаспалі́тае рушэ́нне — шляхецкае апалчэнне ў ВКЛ. |
Пастаянная РадаПастая́нная Ра́да — вышэйшы орган дзяржаўнай улады Рэчы Паспалітай |
Пахожыя сялянеПахо́жыя сяля́не — феадальна-залежныя сяляне ў ВКЛ у ХV — першай палове ХVІІ ст., якія карысталіся правам вольнага пераходу ад аднаго феадала да другога. |
ПенязьПе́нязь — адзінка грашовага ліку і манета ў ВКЛ у ХV — пачатку ХVІІ ст. |
ПлінфаПлі́нфа — шырокая і плоская абпаленая цэгла. |
ПраабшчынаПраабшчы́на — чалавечы статак. |
ПрасалПра́сал — у ХVІІ—ХІХ стст. дробны гандляр, які гандляваў сваім таварам па вёсках і мястэчках. |
ПратэстантызмПратэстанты́зм — адзін з асноўных кірункаў у хрысціянстве. Узнік як тэрмін для вызначэння ўсіх кірункаў Рэфармацыі пасля пратэсту князёў і гарадоў Германіі ў 1529 г. супраць рашэння імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі аб забароне далейшага распаўсюджання некаталіцкіх хрысціянскіх рухаў. У XVI ст. распаўсюдзіўся па ўсёй Еўропе, а ў XVII ст. пашырыўся па-за яе межамі. У выніку ўзніклі і арганізацыйна аформіліся пратэстанцкія цэрквы: лютэранская, кальвінісцкая, англіканская, ад якіх утварыўся шэраг рэлігійных груповак і аб’яднанняў. |
РакакоРакако́ — стыль у еўрапейскай архітэктуры і мастацтве ХVІІІ ст. Адметнымі рысамі ракако з’яўляюцца вытанчанасць, большая дэкаратыўная нагружанасць інтэр’ераў і кампазіцый, грацыёзны арнаментальны рытм, вялікая ўвага да міфалогіі, асабістага камфорту. |
РатушаРа́туша — будынак, у якім размяшчаліся органы гарадскога самакіравання. |
РодРод — калектыў кроўных родзічаў; асноўная сацыяльна-эканамічная ячэйка першабытнага грамадства. |
РэестрРэе́стр — спісы, вопісы, а таксама кнігі ў судах ВКЛ. |
РэфармацыяРэфарма́цыя — рэлігійны і грамадска-палітычны рух у Еўропе у ХVІ — першай палове ХVІІ ст. |
СінагогаСінаго́га — культавы будынак у іўдаізме. |
СарматызмСарматы́зм — ідэалогія, якая садзейнічала заканадаўчаму афармленню замкнёнага шляхецкага саслоўя. Асноўным яго пастулатам было паходжанне шляхецкага саслоўя ад племені сарматаў, што давала гэтаму саслоўю права на выключнае становішча ў дзяржаве. |
Сармацкі партрэтСарма́цкі партрэ́т — форма параднага рыцарскага партрэта, уласцівая выяўленчаму мастацтву ВКЛ перыяду XV—XVIII стст. Чалавек у такіх творах паказваўся па вызначанай схеме — у парадным адзенні, у атачэнні прадметаў, што не толькі адлюстроўвалі мадэль, яе ўнутраны свет, характар, але і перадавалі прыналежнасць да той ці іншай саслоўнай групы насельніцтва, дазвалялі даведацца пра становішча асобы ў грамадстве. |
СахаСаха́ — драўляная (акрамя металічных сашнікоў — нарогаў) вупражная ворыўная прылада. |
Секулярызацыя культурыСекулярыза́цыя культу́ры — размежаванне свецкай і царкоўнай культуры. |
СелішчаСе́лішча — старажытнае неўмацаванае паселішча. |
СенатСена́т — дзяржаўная рада манарха і вышэйшая палата сойма Рэчы Паспалітай. |
СкамарохіСкамаро́хі — народныя акцёры. |
Скарбовая камісіяСкарбо́вая камі́сія — цэнтральны калегіяльны орган дзяржаўнай улады Рэчы Паспалітай у галіне фінансаў і эканомікі. |
СлавянеСлавя́не — этнамоўная супольнасць, што належыць да індаеўрапейцаў. |
СлужбаСлу́жба — 1) сялянскі зямельны ўчастак у ВКЛ да аграрнай рэформы Жыгімонта ІІ Аўгуста; 2) адзінка для вымярэння вайсковай службы баяр-шляхты ў ХV—ХVІ стст. |
СмердыСме́рды — назва сельскага насельніцтва на Русі з ХІ ст. |
СоймСойм — найвышэйшы прадстаўнічы орган у ВКЛ у ХV — першай палове ХVІ ст. і Рэчы Паспалітай у другой палове ХVІ — ХVІІІ ст. |
СоймікСо́ймік — сход шляхты павета. |
СтарастаСта́раста — у ВКЛ у ХVІ—ХVІІІ стст. службовая асоба, якая кіравала адміністрацыйнай акругай (паветам). |
СфрагістыкаСфрагі́стыка — дапаможная гістарычная дысцыпліна, якая вывучае пячаткі і гісторыю іх існавання. |
ТалакаТалака́ — даўні народны звычай калектыўнай дапамогі ў гаспадарчых работах у беларусаў і іншых славянскіх народаў. |
ТысяцкіТы́сяцкі — кіраўнік гарадскога апалчэння ў старажытнарускіх гарадах. |
УніверсалУніверса́л — від прававога акта ў Рэчы Паспалітай, выдаваемага вярхоўнай уладай (зварот да насельніцтва). |
УніяУ́́нія — аб’яднанне, саюз. |
Уніяцкая царкваУнія́цкая царква́ — грэка-каталіцкая царква, узнікшая ў выніку Берасцейскай уніі 1596 г., калі іерархі праваслаўнай царквы ВКЛ прызналі вяршэнства папы рымскага і прынялі асноўныя догматы каталіцтва з захаваннем праваслаўнай абраднасці. |
ФальваракФальва́рак — від феадальнага зямельнага ўладання ў ВКЛ і Рэчы Паспалітай; двор феадала з комплексам будынкаў і ўгоддзяў, заснаваны на працы залежных сялян і арыентаваны на вытворчасць збожжа на продаж. |
ФальклорФалькло́р — вусная народная творчасць. |
ФедэрацыяФедэра́цыя — адзіная саюзная дзяржава, створаная на добраахвотнай аснове, з адзіным заканадаўствам, агульнымі органамі ўлады і кіравання. |
ХалупнікіХалу́пнікі — беззямельныя і малазямельныя сяляне на Беларусі ў ХVІ—ХІХ стст. |
ХаругваХару́гва — арганізацыйна-тактычная адзінка шляхецкай кавалерыі. |
ЦівунЦіву́н — кіраўнік феадальнага двара-маёнтка. |
ЦэхіЦэ́хі — аб’яднанні рамеснікаў адной ці некалькіх прафесій у феадальных гарадах. |
Цяглыя сялянеЦя́глыя сяля́не — у ВКЛ у ХV—ХVІІІ стст. феадальна-залежныя сяляне, галоўнай формай павіннасці якіх была паншчына. |
ЧопаваеЧо́павае — падатак з вырабу і продажу моцных напояў у Польшчы і ВКЛ. |
ЧыншЧынш — грашовая рэнта ў Беларусі і Літве ў ХV — першай палове ХІХ ст. |
Чэлядзь нявольнаяЧэ́лядзь няво́льная — у ВКЛ у ХІV—ХVІ стст. найбольш бяспраўная катэгорыя залежнага сельскага насельніцтва, якая не мела зямлі і іншых сродкаў вытворчасці, жыла пры двары феадалаў. |
Школьны тэатрШко́льны тэа́тр — тэатр пры духоўных навучальных установах (акадэміях, брацкіх школах, калегіумах). |
Шляхецкія вольнасціШляхе́цкія во́льнасці — комплекс правоў і прывілеяў шляхты Рэчы Паспалітай ХVІ—ХVІІІ стст., на падставе якіх сфарміравалася ідэалагічная дактрына «залатой вольнасці» — культу павагі свабод кожнай асобы шляхецкага стану. |
ШпітальШпіта́ль — у ВКЛ у ХV—ХVІІІ стст. установа для апекі над састарэлымі, бяздомнымі, беднымі і хворымі. |
ШышыШышы́ — назва людзей, што ваявалі супраць царскай улады, у афіцыйных дакументах Расіі з сярэдзіны ХVІІ ст. |
ЭканоміяЭкано́мія — буйны́ дзяржаўны маёнтак, від дзяржаўнага зямельнага ўладання ў ВКЛ, прыбыткі з якога ішлі на ўтрыманне велікакняжацкага двара і асабістыя патрэбы вялікага князя. |
ЭпіграфікаЭпігра́фіка — дапаможная гістарычная і філалагічная дысцыпліна, якая вывучае змест і формы старадаўніх надпісаў, нанесеных на рэчы або натуральныя ці штучныя паверхні. |
Этнічная меншасцьЭтні́чная ме́ншасць — сукупнасць людзей, для якіх крытэрыем кансалідацыі і ідэнтыфікацыі з’яўляюцца этнічныя характарыстыкі. |
Этнічная тэрыторыяЭтні́чная тэрыто́рыя — тэрыторыя кампактнага рассялення пэўнага народа, з якой цесна звязаны яго паходжанне і гісторыя. |
ЭтнаграфіяЭтнагра́фія — навука, якая вывучае бытавыя і культурныя асаблівасці этнасаў, праблемы іх паходжання (этнагенезу), рассялення (этнагеаграфіі) і культурна-гістарычнага ўзаемадзеяння. |
ЮрыдыкіЮры́дыкі — у ВКЛ адміністрацыйна адасобленыя часткі гарадоў ці прадмесцяў. |