Геаграфія. 11 клас

Геаэкалагічныя праблемы выкарыстання традыцыйных і альтэрнатыўных крыніц энергіі

Успамінаем. Якія крыніцы энергіі з’яўляюцца традыцыйнымі? Чаму альтэрнатыўныя крыніцы энергіі не могуць цалкам замяніць традыцыйныя? Якія перспектывы развіцця альтэрнатыўнай энергетыкі?

Сучасная энергетыка характарызуецца праяўленнем негатыўных наступстваў і ўзнікненнем экалагічных праблем.

Геаэкалагічныя праблемы выкарыстання традыцыйных крыніц энергіі. Як вы памятаеце, традыцыйная энергетыка выкарыстоўвае выкапнёвае паліва — вугаль, мазут, прыродны газ, сланцы, энергію вады і атама.

Цеплавыя электрастанцыі. У большасці краін свету доля электраэнергіі, што выпрацоўваецца на ЦЭС, складае больш за 50 %. Каэфіцыент карыснага дзеяння ЦЭС складае ў сярэднім 36–39 %. Разам з палівам ЦЭС спажывае значную колькасць вады. Тыповая ЦЭС магутнасцю 2 млн кВт кожныя суткі спажывае 18 тыс. т вугалю, 2,5 тыс. т мазуту, 150 тыс. м³ вады. На ахаладжэнне адпрацаванай па́ры на ЦЭС выкарыстоўваюць кожныя суткі 7 млн м³ вады, што прыводзіць да цеплавога забруджвання вадаёма-ахаладжальніка (мал.163-1).

Асноўная колькасць энергіі ў цяперашні час выпрацоўваецца на ЦЭС за кошт выкарыстання нафтапрадуктаў. Такім чынам, структура запасаў выкапнёвага паліва не адпавядае структуры яго сучаснага спажывання пры вытворчасці энергіі. Таму пераход на новую структуру спажывання выкапнёвага паліва (вугалю) выкліча значныя экалагічныя праблемы, матэрыяльныя выдаткі і змены ва ўсёй прамысловасці. У сувязі з гэтым шэраг краін ужо пачаў структурную перабудову энергетыкі.

Свет і Беларусь. На якім паліве працуюць ЦЭС у Рэспубліцы Беларусь?

Гідраэлектрастанцыі. Будаўніцтва ГЭС (асабліва на раўнінных рэках) прыводзіць да многіх экалагічных праблем. Вадасховішчы, неабходныя для забеспячэння раўнамернай працы ГЭС, выклікаюць змяненні клімату на прылеглых тэрыторыях на адлегласцях да сотняў кіламетраў, з’яўляюцца натуральнымі назапашвальнікамі забруджванняў.

У вадасховішчах развіваюцца сіне-зялёныя водарасці, паскараюцца працэсы эўтрафікацыі, што прыводзіць да пагаршэння якасці вады, парушае функцыянаванне экасістэм. Пры будаўніцтве вадасховішчаў парушаюцца натуральныя нерасцілішчы, адбываецца затапленне ўрадлівых зямель, змяняецца ўзровень падземных вод.

Больш перспектыўным з’яўляецца будаўніцтва ГЭС на горных рэках. Гэта абумоўлена больш высокім гідраэнергетычным патэнцыялам горных рэк у параўнанні з раўніннымі.

Свет і Беларусь. Якая колькасць ГЭС дзейнічае ў Рэспубліцы Беларусь? Будаўніцтва якіх ГЭС запланавана ў рэспубліцы і на якіх рэках?

Атамныя электрастанцыі. На працягу доўгага часу АЭС лічыліся найбольш экалагічна чыстым відам электрастанцый і перспектыўнай заменай ЦЭС, якія аказваюць уплыў на глабальнае пацяпленне. Аднак праблема бяспечнай эксплуатацыі АЭС яшчэ не вырашана.

Свет і Беларусь. Якія асноўныя прычыны будаўніцтва Беларускай АЭС?

У той жа час замена асноўнай масы ЦЭС на АЭС для ліквідацыі іх унёску ў забруджванне атмасферы ў маштабах планеты не ажыццявімая з-за вялікіх эканамічных выдаткаў на выпрацоўку атамнай энергіі. Сярод асноўных праблем выкарыстання АЭС можна вылучыць наступныя: 1) бяспека рэактараў; 2) зніжэнне выкідаў дыяксіду вугляроду; 3) зняцце з эксплуатацыі рэактараў на АЭС.

Па даных Сусветнай ядзернай асацыяцыі (WNA), больш за 130 прамысловых ядзерных установак ужо выведзены з эксплуатацыі або чакаюць гэтай працэдуры. Але ва ўсіх выпадках узнікае праблема ўтылізацыі радыеактыўных адходаў, якія трэба надзейна ізаляваць і захоўваць працяглы тэрмін у спецыяльных сховішчах (мал.163-2, 163-3).

Небяспека выкарыстання АЭС для распаўсюджвання ядзернай зброі. Кожны рэактар штогод вырабляе плутоній у колькасці, дастатковай для стварэння некалькіх атамных бомб. У адпрацаваным ядзерным паліве, якое рэгулярна выгружаецца з рэактараў, змяшчаецца не толькі плутоній, але і цэлы набор небяспечных радыяцыйных элементаў. Таму МАГАТЭ імкнецца трымаць пад кантролем увесь цыкл абыходжання з адпрацаваным ядзерным палівам ва ўсіх краінах, дзе працуюць АЭС.

Клуб знаўцаў-географаў. Да 2011 г. самым сур’ёзным інцыдэнтам у гісторыі Японіі была аварыя на ўранавым аб’екце ў Токаймуры ў 1999 г. Трое рабочых спрабавалі змяшаць азотную кіслату і ўран для атрымання нітрату ўрану. Аднак па няведанні яны ўзялі ў сем разоў больш дазволенай колькасці ўрану, і рэактар не ўтрымаў раствор ад дасягнення крытычнай масы. Трое рабочых атрымалі моцнае гама- і нейтроннае апраменьванне, ад чаго пасля двое з іх памерлі. Высокія дозы радыяцыі таксама атрымалі 70 іншых рабочых. Пасля расследавання інцыдэнту МАГАТЭ паведаміла, што прычынай здарэння паслужылі «чалавечая памылка і сур’ёзнае ігнараванне прынцыпаў бяспекі».