§ 17-2. УРБАНІЗАЦЫЯ І ГЛАБАЛЬНАЯ ПРАБЛЕМА РОСТУ БУЙНЫХ ГАРАДОЎ

Перадумовы росту буйных гарадоў. Агульнай тэндэнцыяй гарадскога развіцця з самага пачатку эпохі індустрыялізацыі быў і застаецца паскораны рост буйных гарадоў. Уяўленне аб вялікім горадзе не заставалася пастаянным. Доўгі час, аж да XIX ст., да такіх гарадоў адносіліся населеныя пункты колькасцю больш за 100 тыс. чал. Здаралася, што некаторыя сталіцы імперый дасягалі вялікіх памераў — 500 тыс. і нават 1 млн жыхароў. Напрыклад, Рым, Канстанцінопаль, Пекін, Багдад і інш.

iconКлуб знаўцаў-географаў. Першым у гісторыі горадам-мільянерам быў Рым, які дасягнуў адзнакі ў мільён жыхароў прыкладна на пачатку нашай эры. Аднак пазней насельніцтва Рыма зменшылася. У сярэдзіне I тысячагоддзя н. э. найбуйнейшым горадам у свеце была кітайская сталіца Чанъань (цяпер Сіань). На мяжы I і II тысячагоддзяў самым вялікім горадам лічыўся Багдад.
У навейшай гісторыі першым горадам-мільянерам лічыцца Токіа ўзору пачатку XIX ст., які тады насіў назву Эда. Пазней гэтага паказчыка дасягнулі Пекін, Лондан, Нью-Ёрк.

Бурны рост вялікіх гарадоў у XIX ст. прымусіў увесці спецыяльную катэгорыю гарадскіх паселішчаў — гарады-мільянеры, у якую ўваходзілі населеныя пункты з насельніцтвам звыш 1 млн чалавек.

У XX ст. рост гарадоў-мільянераў паскорыўся, а з другой яго паловы разрастанне гэтых гарадоў становіцца глабальным працэсам і глабальнай праблемай.

iconСвет і Беларусь. Паводле вынікаў перапісу 2019 г., у Мінску пражывае 2 018 281 чалавек. Мільённы жыхар Мінска нарадзіўся 25 студзеня 1972 г. Растлумачце такія хуткія тэмпы росту беларускай сталіцы.

У цяперашні час паняцце «буйны горад» мае шырокі сэнс і ў яго ўключаюць некалькі азначэнняў. У некаторых краінах буйным лічыцца горад, які знаходзіцца ў самым вялікім класе па колькасці. Напрыклад, калі ў краіне самая вялікая колькасць для горада — ад 500 да 1000 тыс. чал., то ён будзе адносіцца да буйных. Пад буйным горадам таксама разумеюць і горад-мільянер, і мегасіці, і мегалопаліс.

iconСвет і Беларусь. Які горад у Беларусі адносіцца да буйных гарадоў?

Колькасць гарадоў-гігантаў і іх памеры год ад году ўзрастаюць. Гэтую агульнасусветную тэндэнцыю прадстаўляюць два якасна новыя працэсы — мегалапалізацыя і макрапалізацыя.

Пад мегалапалізацыяй разумеецца працэс утварэння прасторавых форм гарадскога рассялення — мегалопалісаў, што раней адсутнічалі ў гістарычных фармацыях. Гэты працэс звязаны са стадыяй позняй урбанізацыі і адбываецца ў перыяд завяршэння індустрыялізацыі або постіндустрыялізацыі.

iconПаразважаем. У якіх рэгіёнах свету больш за ўсё мегалопалісаў? З чым гэта звязана?

Пад макрапалізацыяй разумеецца працэс канцэнтрацыі насельніцтва ў буйных па колькасці насельніцтва гарадах, які адбываецца з-за розніцы ва ўзроўні сацыяльна-эканамічнага развіцця і магчымасцях для жыццядзейнасці насельніцтва паміж буйнымі гарадамі і драбнейшымі гарадамі і сельскай мясцовасцю.

iconПаразважаем. Мара многіх людзей — жыць у вялікім горадзе. Расіяне мараць пра Маскву, амерыканцы — пра Нью-Ёрк, маладыя кітайцы імкнуцца ў Шанхай або Пекін. Вялікі горад прыцягвае. Ацаніце станоўчыя і адмоўныя моманты жыцця ў вялікім горадзе для маладых людзей.

Дадзеныя паняцці сталі асновай для адлюстравання новых урбаністычных працэсаў і новых прасторавых форм гарадскіх утварэнняў. У даследчыкаў у сваю чаргу з’явіліся падставы задаваць пытанне: «Вялікія гарады — гэта перашкода ці шанс для развіцця “трэцяга свету”?» і г. д. Гэта звязана перш за ўсё з высокай канцэнтрацыяй гарадскога насельніцтва, эканамічнымі поспехамі і адначасова ростам беднасці, пагаршэннем экалагічнай сітуацыі ў буйных гарадах (мал. 116-13, 116-14).

img
Мал. 116-13. Шанхай, Кітай
img
Мал. 116-14. Нью-Дэлі, Індыя

З другой паловы XX ст. разрастанне гарадоў-мільянераў становіцца глабальным працэсам і да яго далучаюцца ўсе рэгіёны свету незалежна ад узроўню іх урбанізацыі, сацыяльна-эканамічнага і культурна-гістарычнага развіцця.