Беларуская літаратура. 10 клас

У апавяданні «Літоўскі хутарок» (1915) расказваецца пра падзеі Першай сусветнай вайны і раскрываецца яе антычалавечная сутнасць на прыкладзе сям’і Яна Шымкунаса.

Максім Гарэцкі быў удзельнікам ваенных дзеянняў і, у адрозненне ад некаторых пісьменнікаў-сучаснікаў (напрыклад, італьянскіх або расійскіх футурыстаў), якія цынічна апявалі вайну, разумеў яе як найвялікшую трагедыю, пасля якой існаванне чалавека і дзяржавы не можа быць ранейшым. Апавяданне стала ўзорам сацыяльна-псіхалагічнай прозы.

Пры гэтым пісьменніку вайна была важная не толькі як тэма твораў. Ён, відавочна, разважаў пра тое, як трэба пісаць пра яе, якая роля пісьменнікаў у стварэнні вобраза вайны і яе ўдзельнікаў. У аглядавай працы «Беларуская літаратура пасля “Нашае нівы”» (1928) Максім Гарэцкі пісаў: «Дагэтуль не даследавана пытанне, як беларускія паэты і пісьменнікі прынялі імперыялістычную вайну. А ў сувязі з гэтым пытаннем цікава было б прасачыць у сусветнай гісторыі літаратуры, як наогул уплывае на літаратурную творчасць вайна, рэвалюцыя і ўсякая вялікая катастрофа ў жыцці людзей»¹.

Асабістыя ваенныя ўражанні Максіма Гарэцкага несумненна давалі яму матэрыял для творчасці. Але праца пісьменніка-інтэлектуала якраз і заключалася ў тым, каб ад апісальнасці і сюжэтнасці ўзняцца да асэнсавання вайны і яе значэння для беларусаў і прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцей, чые жыцці закраналіся ваеннымі падзеямі і чые дзяржаўныя і нацыянальныя інтарэсы не бараніліся.

____________
¹ Праз 4 гады пасля смерці Гарэцкага яго ідэю пра супастаўленне ўсіх твораў пра вайну рэалізаваў Эрнэст Хэмінгуэй у анталогіі «Людзі на вайне» (1942), прыйшоўшы да гэтай думкі незалежна ад беларускага аўтара.