Грамадазнаўства. 10 клас

Паводзінскі падыход да вызначэння канкурэнцыі лічыцца гістарычна першым (англійскія эканамісты Адам Сміт і Давід Рыкарда). Канкурэнцыю звязваюць са спаборніцтвам, саперніцтвам за ўстанаўленне кантролю на рынку. Ключавым элементам канкурэнтнай барацьбы тут выступаюць цэны, якія ўстанаўліваюцца прадаўцамі на рынку. У прыватнасці, А. Сміт атаясамліваў канкурэнцыю з «сумленным, без змовы, саперніцтвам паміж прадаўцамі за больш выгадныя ўмовы продажу або куплі тавараў».

З канца XIX ст. стаў фарміравацца структурны падыход (англійскія эканамісты Фрэнсіс Эджуорт і Джаан Робінсан), згодна з якім канкурэнцыя характарызуецца тыпам рынку і тымі ўмовамі, якія пераважаюць на дадзеным рынку. У рамках гэтага падыходу надаецца ўвага не столькі самому тавару і яго ўласцівасцям, колькі аналізу структуры рынку, колькасці яго ўдзельнікаў і занятай імі доляй на рынку. У залежнасці ад характару канкурэнцыі звычайна вылучаюць наступныя тыпы рынкаў: дасканалая канкурэнцыя, манапалістычная канкурэнцыя, алігаполія і манаполія.

У рамках функцыянальнага падыходу канкурэнцыя разглядаецца як абавязковы элемент рыначнага механізма, які адыгрывае важную ролю ў нармальным развіцці эканомікі. Прыхільнікамі дадзенага падыходу з’яўляюцца аўстрыйскія эканамісты Іозэф Шумпетэр і Фрыдрых фон Хаек. У прыватнасці, Шумпетэр разумее пад канкурэнцыяй барацьбу «старога з новым», гэта значыць, калі вытворца ўкараняе на рынак новы прадукт (тавар, паслугу) і яму ўдаецца замацаваць там свае пазіцыі, то з рынку будуць выцеснены канкурэнты, якія не ўжываюць інавацыі, прытрымліваюцца састарэлых тэхналогій або іх прадукцыя даўно не цікавая спажыўцам.

Лаўрэат Нобелеўскай прэміі ў галіне эканомікі Ф. Хаек прапанаваў разглядаць канкурэнцыю як «працэдуру адкрыцця». На думку выдатнага эканаміста і філосафа, канкурэнцыя ўяўляе каштоўнасць толькі таму, што яе вынікі загадзя невядомыя і непрадказальныя, яны адрозніваюцца ад тых, да якіх кожны прадпрымальнік свядома імкнецца. Калі б фактары, што вызначаюць дзеянні канкурэнтаў, а адпаведна і вынікі канкурэнцыі, былі вядомыя загадзя, зварот да канкурэнцыі не быў бы апраўданы. Але вынікі канкурэнцыі непрадказальныя, таму грамадства, якое арыентуецца на канкурэнцыю, у рэшце рэшт больш паспяхова, чым іншыя, дасягае сваіх мэт.

Запоўніце табліцу, выкарыстоўваючы класіфікацыю рынкаў у залежнасці ад тыпу канкурэнцыі і характэрныя рысы асноўных рыначных структур.