Хімія. 10 клас

Разгледзім, як праяўляецца мыйны эфект мыла. У вадзе каліевыя і натрыевыя солі карбонавых кіслот дысацыіруюць на іоны:

Аніён вышэйшай карбонавай кіслаты ўяўляе сабой доўгі вуглевадародны радыкал, звязаны з групай COO^–. Гэтыя два фрагменты валодаюць процілеглымі ў адносінах да вады ўласцівасцямі. Практычна непалярны вуглевадародны радыкал не раствараецца ў вадзе — з’яўляецца гідрафобным. Палярная група COO^–, наадварот, моцна ўзаемадзейнічае з вадой — з’яўляецца гідрафільнай:

Так як гідрафобная частка імкнецца выштурхнуцца з вады, аніёны вышэйшых карбонавых кіслот размяшчаюцца на паверхні вады наступным чынам:

За кошт гідрафобнай часткі, што знаходзіцца над паверхняй, аніёны карбонавых кіслот узаемадзейнічаюць з часціцамі забруджвальніка, напрыклад тлушчу, якія таксама валодаюць малой палярнасцю («падобнае раствараецца ў падобным»). Пры гэтым утвараюцца кропелькі, у якіх гідрафільныя часткі мыла накіраваны вонкі і ўзаемадзейнічаюць з вадой, а гідрафобныя часткі ўзаемадзейнічаюць з забруджвальнікам, змешчаным унутры кроплі. Гэта значыць, мыла з’яўляецца своеасаблівым пераносчыкам нерастваральнага ў вадзе забруджвання ў раствор. Апісаны працэс можна наглядна адлюстраваць у наступным выглядзе:

Мыйнае дзеянне мыла зніжаецца ў вадзе, якая змяшчае іоны Ca²⁺ і Mg²⁺, такая вада называецца жорсткай. Прычына ў тым, што іоны Ca²⁺ і Mg²⁺ утвараюць з аніёнамі кіслотных астаткаў вышэйшых кіслот нерастваральныя солі:

Пры гэтым аніён кіслотнага астатку звязваецца ў нерастваральнае злучэнне, выводзіцца з раствору, і мыла губляе мыйнае дзеянне.

У цяперашні час распрацаваны сінтэтычныя мыйныя сродкі, якія валодаюць мыйным дзеяннем нават у жорсткай вадзе, так як не ўтвараюць асадкаў з іонамі Ca²⁺ і Mg²⁺. Прыкладам такога злучэння з’яўляецца лаўрылсульфат натрыю С₁₂Н₂₅OSO₂ОNa.

Сучасныя мыйныя сродкі ўяўляюць сабой шматкампанентныя сумесі, у састаў якіх уваходзяць солі карбонавых кіслот і сінтэтычныя мыйныя сродкі, а таксама араматызатары, антызлежвальныя кампаненты, рэчывы, што рэгулююць пенаўтварэнне, і інш.