*§ 7-1. Дзяржава ў палітычнай сістэме
Дзяржава. Дзяржава існуе ў адзінстве двух сваіх асноўных бакоў. З аднаго боку, дзяржава — гэта форма арганізацыі грамадства, якая з’яўляецца палітычным саюзам, палітычнай супольнасцю. Такую трактоўку дзяржавы вельмі дакладна ахарактарызаваў вядомы нямецкі вучоны Карл Шміт (1888−1985): «Дзяржава ёсць палітычны статус народа, арганізаванага ў тэрытарыяльнай замкнёнасці… асаблівага роду стан народа». Такі падыход называюць шырокім, ці сацыялагічным. А з другога боку, дзяржава — гэта асаблівы апарат улады, сістэма спецыяльных органаў і службовых асоб, якія вылучыліся з грамадства як асаблівая арганізацыя ўлады.
Прыметы дзяржавы, якія характарызуюць два яе бакі, маюць пэўныя адрозненні. У межах шырокага (сацыялагічнага) падыходу вылучаюць тыя прыметы дзяржавы, якія адрозніваюць яе ад іншых форм існавання грамадства (тэрыторыя, насельніцтва, улада, права, суверэнітэт). Прыметы дзяржавы як асаблівага апарату ўлады іншыя (вяршэнства дзяржаўнай улады, манапольныя правы і паўнамоцтвы (выданне законаў, прымяненне насілля, збор падаткаў)).
Існуе мноства тэорый паходжання дзяржавы. Сярод іх можна вылучыць наступныя: патрыярхальная, тэалагічная, дагаворная, тэорыя насілля, класавая.
| Тэорыя | Апісанне |
| Патрыярхальная (Платон, Арыстоцель) | Вынік разрослай сям’і, праявы прыроды чалавека, яго імкнення не проста да зносін, але і да іх вышэйшай формы — палітычнай арганізацыі |
| Тэалагічная (Фама Аквінскі) | Прадукт волі Усявышняга, у сувязі з чым дзяржаўная ўлада вечная і залежыць, галоўным чынам, ад рэлігійных арганізацый і дзеячаў |
| Дагаворная (Спіноза, Гобс, Лок, Русо і інш.) | Заключэнне грамадскага дагавора як выніку разумнай волі народа, на падставе якога адбылося добраахвотнае аб’яднанне людзей для лепшага забеспячэння іх свабоды і ўзаемных інтарэсаў |
| Тэорыя насілля (Л. Гумпловіч, Я. Дзюрынг і інш.) | Вынік гвалту, варожасці, заваявання адных плямёнаў, народаў другімі плямёнамі, народамі |
| Класавая (Ф. Энгельс) | Вынік узаемадзеяння класаў, якія ўзніклі на пэўным этапе развіцця грамадства ў сувязі са з’яўленнем прыватнай уласнасці |
