§ 1–2. Паўстанне 1863–1864 гг.

2. Палітычныя плыні паўстанцаў

У 1862 г. для падрыхтоўкі паўстання ў Варшаве быў створаны Цэнтральны нацыянальны камітэт (ЦНК). Пераважная большасць яго членаў складала шляхта, якая ў сваёй праграме на першае месца ставіла пытанне аднаўлення Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Галоўную ролю ў рэалізацыі гэтай ідэі адводзілі буйным землеўладальнікам і вярхушцы буржуазіі, а дапаможную — ​сялянству. Улетку 1862 г. у Вільні быў арганізаваны Літоўскі Правінцыйны камітэт (ЛПК), які падпарадкоўваўся ЦНК. Старшынёй ЛПК стаў В. К. Каліноўскі. Большасць у Камітэце належала праваму крылу, якое ў паўстанні рабіла стаўку на збяднелую шляхту і дэмакратычныя пласты гарадскога насельніцтва.

Такім чынам, сярод удзельнікаў паўстання ўжо на пачатковым этапе барацьбы не было адзінства. Па сваіх палітычных поглядах яны падзяліліся на «чырвоных» і «белых».

Ішла актыўная падрыхтоўка да паўстання: рыхтавалася матэрыяльная база і арганізоўваліся паўстанцкія атрады. Прадстаўнікі рэвалюцыйна-­дэмакратычнай плыні «чырвоных» В. К. Каліноўскі, Ф. Ражанскі, В. Уруб­леўскі выдавалі нелегальную газету «Мужыцкая праўда». На працягу 1862–1863 гг. выйшла сем яе нумароў. Стаялі задачы прыцягнуць да паўстання сялян, растлумачыць ім неабходнасць актыўных узброеных дзеянняў супраць расійскіх улад і вой­скаў.