Біялогія. 11 клас

Чалавечыя расы, іх паходжанне і адзінства. Усе сучасныя лю­дзі належаць да аднаго віду — Чалавек разумны, у межах якога выдзяляюць тры асноўныя расы: еўрапеоідную, мангалоідную і негроідную (мал. 53.1). Чалавечая раса — гэта група людзей з агульнымі спадчынна замацаванымі марфалагічнымі прыметамі, якая склалася гістарычна. Адрозненні паміж расамі нязначныя, яны зводзяцца да асаблівасцей колеру скуры, вачэй і валасоў, формы носа, вуснаў і некаторых іншых прымет.

Фарміраванне рас Чалавека разумнага было абумоўлена шырокім рассяленнем краманьёнцаў і ўзнікненнем у выніку гэтага геаграфічнай ізаляцыі. Папуляцыі чалавека асвойвалі розныя рэгіёны планеты, траплялі ў розныя кліматычныя ўмовы і паступова назапашвалі адрозненні. Прыметы, характэрныя для асноўных рас чалавека, пералічаны ў табліцы 53.1.

Табліца 53.1. Прыметы асноўных чалавечых рас

Прымета	Раса
	Еўрапеоідная (еўразійская)	Мангалоідная (азіяцка-амерыканская)	Негроідная (аўстрала-негроідная)
Колер скуры	Светлы ў паўночных груп, смуглы ў паў­днёвых і ўсходніх	Смуглы, з жаўтаватым адценнем	Цёмны
Валасы	Мяккія, часцей прамыя ці хвалістыя, колер вар’іруе ад светлага да цёмнага	Жорсткія, прамыя, цёмныя	Жорсткія, кучаравыя, цёмныя
Рост вусоў і барады ў мужчын	Багаты	Слабы	Слабы
Асаблівасці твару	Вузкі, сківіцы не выступаюць	Шырокі, прыплюснуты, моцна выступаюць скулы, сківіцы не выступаюць	Вузкі, выступае сківічная частка
Форма носа	Вузкі, выступае	Сярэдняй шырыні, слаба выступае	Шырокі, слаба выступае
Таўшчыня вуснаў	Тонкія ці сярэдняй таўшчыні	Сярэдняй таўшчыні	Тоўстыя, напухлыя
Колер вачэй	Ад светла-блакітнага да амаль чорнага	Цёмныя	Цёмныя
Разрэз вачэй	Шырокі	Вузкі	Шырокі
Эпікантус1	Не характэрны	Моцна развіты	Не характэрны

¹ Эпікантус — асаблівая складка каля ўнутранага вугла вока, утвораная скурай верхняга павека.

Многія расавыя прыметы з’яўляюцца прыстасавальнымі. Так, напрыклад, негроідная раса сфарміравалася ў трапічных лясах і саваннах Афрыкі, г. зн. ва ўмовах спякотнага клімату. Цёмны колер скуры негроідаў служыць аховай ад лішку ультрафіялетавых прамянёў, а кучаравыя валасы, якія ствараюць цеплаізаляцыйны слой, засцерагаюць галаву ад перагрэву. Вобласцю ўзнікнення еўрапеоіднай расы, верагодна, была Еўропа. Еўрапеоіды прыстасоўваліся да выжывання ў халодным і вільготным клімаце. Іх светлая скура спрыяе паглынанню ультрафіялетавых прамянёў, неабходных для сінтэзу вітаміну D. Вузкі выступаючы нос еўрапеоідаў добра сагравае паветра, якое ўдыхаецца. Мангалоідная раса ўзнікла, відаць, ва ўмовах стэпаў і паўпустынь Азіі. Мангалоіды адаптаваліся да сухога кантынентальнага клімату — халодных зім і спякотнага лета з пясчанымі бурамі. Вузкі разрэз вачэй і наяўнасць эпікантуса (мал. 53.2), верагодна, забяспечвалі ахову іх вачэй ад пападання пылу.

*У межах кожнай расы існуе разнастайнасць, таму вылучаюць некалькі дзясяткаў другасных, ці малых, рас. У сувязі з развіццём грамадскіх сувязей, ростам міграцыйных працэсаў і міжрасавымі шлюбамі ў многіх рэгіёнах Зямлі ўзнікалі кантактавыя міжрасавыя групы.*

У цяперашні час расавыя асаблівасці не маюць істотнага значэння для жыццядзейнасці людзей. Па шэрагу прымет, такіх, напрыклад, як аб’ём і будова галаўнога мозгу, будова гартані, кісці і ступні, форма пазваночніка, расы практычна не адрозніваюцца. Паміж прадстаўнікамі розных рас няма ніякіх прынцыповых адрозненняў у разумовых здольнасцях, г. зн. здольнасцях да пазнання, творчай і працоўнай дзейнасці. Адзінства рас даказваецца таксама адсутнасцю паміж імі генетычнай ізаляцыі, пра што сведчыць нараджэнне паўнавартаснага патомства ў міжрасавых шлюбах. Такім чынам, усе расы знаходзяцца на адным і тым жа ўзроўні эвалюцыйнага развіцця і з’яўляюцца раўнацэннымі. *Адрозненні ў асаблівасцях культуры народаў розных рас ні ў якім разе не звязаны з іх біялагічнымі адрозненнямі, а абумоўлены гістарычна сфарміраванымі грамадска-эканамічнымі ўмовамі.*

Расізм — сукупнасць антынавуковых канцэпцый, у аснове якіх ля­жаць палажэнні пра фізічную і псіхічную нераўнацэннасць чалавечых рас і пра вырашальны ўплыў расавых адрозненняў на гісторыю і культуру чалавечага грамадства. Расісты не прызнаюць адзінства паходжання рас, расавыя адрозненні расцэньваюць як відавыя. Для расізму характэрна ідэя пра падзел людзей на «вышэйшыя» і «ніжэйшыя» расы. Прычым «вышэйшыя» нібыта з’яўляюцца адзінымі стваральнікамі цывілізацыі, прызначанымі да панавання, а «ніжэйшыя» не здольныя да стварэння і засваення высокай культуры і павінны быць аб’ектамі эксплуатацыі. Ідэі пра дзяленне рас на «вышэйшыя» і «ніжэйшыя» накіраваны на апраўданне войн, каланіяльнай палітыкі і расавай дыскрымінацыі. Яны не маюць пад сабой ніякага навуковага абгрунтавання.