Грамадазнаўства. 10 клас

Дынаміка маральных норм і ідэалаў. Змест маральных каштоўнасцей, ідэалаў і норм залежыць ад светапогляду грамадства, у якім фарміруецца тая ці іншая сістэма маралі, а канкрэтна: ад сацыяльнага ладу гэтага грамадства, ад узроўню яго развіцця і інш.

У адным і тым жа сацыяльным арганізме могуць функцыянаваць розныя і нават супрацьлеглыя сістэмы маралі. Гэтыя адрозненні могуць караніцца ў класавай прыналежнасці людзей (напрыклад, мараль рабоў прынцыпова адрознівалася ад маралі рабаўладальнікаў); у саслоўным грамадстве яны могуць вызначацца прыналежнасцю да саслоўя (так, мараль духавенства не супадала з мараллю дваранства ці купецтва); яны могуць узнікаць з рэлігійных перакананняў (мараль хрысціяніна не тоесная маралі будыста, а мараль атэіста будзе адрознівацца ад абедзвюх).

Знайдзіце ў дадатковых крыніцах інфармацыі дзесяць запаведзяў хрысціянства, пяць свяшчэнных запаведзяў будызму, дзесяць правіл даасізму. Якія агульныя палажэнні характэрныя для дадзеных рэлігійных маральных кодэксаў?

Адрозненні маральных каштоўнасцей могуць быць абумоўлены і цягам часу, таму іншы раз кажуць пра маральныя адрозненні пакаленняў. Насамрэч ва ўсе часы мараль маладога чалавека не супадала з мараллю яго прадзядулі. І калі культура ў цэлым развіваецца прагрэсіўна, то можна казаць аб новай, больш высокай прыступцы маральнай свядомасці. Змены маральных норм звязаны з дэмакратызацыяй грамадства і пашырэннем асабістай свабоды (напрыклад, з магчымасцю свабодна выбіраць веру ці не выбіраць ніякай). Аднак магчыма і адваротная сітуацыя: пры агульным заняпадзе культуры (напрыклад, у Старажытным Рыме на познім этапе яго развіцця) у сферы маралі таксама можа назірацца рэгрэс. Таму пытанне пра суадносіны маралі розных пакаленняў — гэта пытанне, на якое нельга даць адказ загадзя: магчыма, што мараль бацькоў будзе захоўваць тыя важныя каштоўнасці і нормы, якія вымываюцца з маралі больш позняга перыяду, робячы яе больш простай і прымітыўнай, але разам з тым магчыма, што мараль новага пакалення выпрацуе правілы і каштоўнасці, якія будуць дакладней адпавядаць дадзенай сітуацыі і несці ў сабе больш прагрэсіўныя ідэалы.

На мяжы 2000−2010-х гг. дзякуючы развіццю ўбудаваных функцый фотаапарата мабільных прылад набыла развіццё такая з’ява, як «селфі» (стварэнне аўтапартрэта з дапамогай фотаапарата).

Сфармулюйце маральныя нормы для выканання селфі. На фоне якіх аб’ектаў, на ваш погляд, рабіць селфі некарэктна з пункту гледжання маралі?

Існуюць таксама прафесійныя маральныя нормы, якія апісваюцца паняццем прафесійная этыка. Гэта звязана з тым, што да некаторых відаў прафесійнай дзейнасці грамадства прад’яўляе павышаныя маральныя патрабаванні. Да традыцыйных відаў прафесійнай этыкі належаць: педагагічная, медыцынская, юрыдычная, этыка вучонага. Таксама існуюць параўнальна новыя яе віды, актуальнасць якіх звязана з узрастаннем ролі чалавечага фактару ў якой-небудзь дзейнасці (напрыклад, журналісцкая этыка, біяэтыка).

Якія асаблівасці кожнай з названых прафесій абумоўліваюць, на ваш погляд, павышаныя маральныя патрабаванні да іх?

Клятва Гіпакрата — клятва ўрачоў, якая выражае асноватворныя маральна-этычныя прынцыпы паводзінаў урача.

Знайдзіце і прааналізуйце тэкст клятвы, сфармуляваны Гіпакратам, а таксама сучасны тэкст клятвы ўрача Рэспублікі Беларусь. Вызначце, якія палажэнні першапачатковай клятвы Гіпакрата не адпавядаюць рэаліям сённяшняга дня. Чаму, на ваш погляд, урачэбную клятву і сёння ў гутарковай мове называюць клятвай Гіпакрата, нягледзячы на тое што на працягу стагоддзяў яе тэкст відазмяніўся?

Аднак скрозь усе адрозненні маральных сістэм чырвонай ніткай праходзяць тыя агульначалавечыя каштоўнасці, значэнне якіх з’яўляецца адвечным: гэта каштоўнасці гуманізму і свабоды. Існуе і ўніверсальнае правіла, якое атрымала ў гісторыі назву «залатога правіла маралі».

Прыгадайце, як сфармулявана «залатое правіла маралі». Чым адрозніваюцца пазітыўная і негатыўная фармулёўкі «залатога правіла маралі»?

У XVIII ст. нямецкі філосаф Імануіл Кант сфармуляваў вышэйшы прынцып (або закон) маральнасці. Ён загадвае чалавеку дзейнічаць так, каб яго паводзіны маглі стаць узорам для ўсеагульнага прымянення, у тым ліку і ў адносінах да яго самога («рабі так, каб максіма тваёй волі магла б быць усеагульным законам»).

У чалавека могуць быць розныя памкненні, у тым ліку такія, што супярэчаць маралі. У гэтым выпадку маральны закон вымушае яго пераадолець свае жаданні, кіруючыся пачуццём абавязку, і забяспечвае рэалізацыю дзеяння за кошт унутранага прымусу, які ажыццяўляецца розумам і сілай волі. І менавіта маральны закон, які вымушае чалавека дзейнічаць у адпаведнасці з уласным маральным прынцыпам, незалежна ад знешняга прымусу, робіць яго па-сапраўднаму свабодным.

Як вы разумееце наступныя словы І. Канта: «Чалавек заўсёды павінен быць мэтай і ніколі — сродкам»?

У жыцці чалавеку ўвесь час даводзіцца рабіць выбар і несці за яго адказнасць. Маральная дылема — гэта сітуацыя выбару, у якой хто-небудзь пастаўлены перад неабходнасцю маральнага выбару паміж дзвюма магчымасцямі, пры якой выбар любой з іх звязаны з парушэннем тых або іншых маральных прадпісанняў.

Адной з вядомых маральных дылем з’яўляецца «праблема ваганеткі». Яна фармулюецца наступным чынам:

Цяжкая ваганетка, страціўшы кіраванне, нясецца па рэйках. На яе шляху знаходзяцца пяць чалавек, якія не паспеюць адысці. На шчасце, вы можаце перавесці стрэлку — і тады ваганетка паедзе па іншым, запасным шляху. Аднак на запасным шляху знаходзіцца адзін чалавек, які таксама не паспее адысці.

Якімі будуць вашы дзеянні? Ці можна ў жыцці выбраць меншае з двух зол?