§ 18. Дзяржава і эканоміка
Інфляцыя і яе сацыяльна-эканамічныя наступствы. Адной з актуальных задач дзяржаўнага рэгулявання эканомікі з’яўляецца недапушчэнне высокай інфляцыі. Як адзначалася раней, інфляцыя праяўляецца ў росце ўзроўню цэн на тавары і паслугі і абясцэньванні грошай. На адну і тую ж суму можна набыць менш тавараў і паслуг, а значыць, пакупніцкая здольнасць грошай падае.
Звычайна для характарыстыкі інфляцыі выкарыстоўваюць такі паказчык, як узровень інфляцыі, які вымяраецца павелічэннем узроўню цэн на той ці іншы працэнт за пэўны перыяд (месяц, квартал, год і г. д.). У міжнароднай практыцы прынята лічыць, што жаданы ўзровень інфляцыі складае прыкладна 3–5 % за год.
Пры інфляцыі ў большасці ўдзельнікаў эканамічнага працэсу непазбежны страты. Першымі ў гэтай чарзе становяцца спажыўцы, у якіх абясцэньваюцца асабістыя зберажэнні, а значыць, змяншаецца бягучае спажыванне, бо за тую ж суму грошай ва ўмовах росту цэн спажыўцы могуць набыць меншую колькасць тавараў і паслуг. У той самы час ад інфляцыі церпяць страты і вытворцы тавараў, таму што не ведаюць, якую цану прызначаць за вырабленыя тавары і паслугі, і адчуваюць цяжкасці з планаваннем сваёй дзейнасці на перспектыву.
Ва ўмовах высокіх тэмпаў інфляцыі ўсе імкнуцца хутчэй пазбавіцца ад грошай і перавесці іх у надзейныя каштоўнасці, што можа прывесці да крызісу грашовага абарачэння. У такіх умовах грошы перастаюць выконваць свае функцыі, растуць узаемныя неплацяжы, бо ўсе чакаюць далейшага абясцэньвання грошай і імкнуцца адцягнуць выкананне фінансавых абавязацельстваў. Дзяржава не атрымлівае патрэбнага аб’ёму падатковых паступленняў і для аплаты сваіх расходаў выпускае ў абарачэнне ўсё новыя і новыя грошы, павялічваючы іх намінал. Самая вялікая па намінале банкнота (1 мільярд трыльёнаў) была выпушчана ў Венгрыі ў 1946 г., калі краіна перажывала самы высокі ўзровень інфляцыі за ўсю гісторыю грашовага абарачэння ў свеце.
Самай буйной банкнотай у Беларусі была банкнота наміналам 5 мільёнаў рублёў, якая знаходзілася ў абарачэнні з 1999 па 2001 г. У 2000 і 2016 гг. у Беларусі з мэтай пераадолення негатыўных наступстваў інфляцыі і стабілізацыі нацыянальнай грашовай адзінкі былі праведзены дзве дэнамінацыі. Дэнамінацыя (ад лац. denominatio — перайменаванне) — змяненне намінальнай вартасці грашовых знакаў. У 2016 г. яна была зменшана ў 10 000 разоў. У абарачэнне былі ўведзены манеты, а самая буйная купюра на дадзены момант складае 500 рублёў.
Дзяржава можа змагацца з інфляцыяй, выкарыстоўваючы разнастайныя метады. Першы — скараціць колькасць грошай у абарачэнні. Тым самым грошай, якія могуць быць патрачаны на набыццё тавараў і паслуг у эканоміцы, стане менш. Попыт на тавары і паслугі знізіцца. У гэтым выпадку на цэны будзе аказвацца паніжальнае ўздзеянне. Другі — павялічыць колькасць тавараў і паслуг, што прапануюцца да продажу за кошт, напрыклад, стварэння магчымасцей для набыцця зямлі, інвестыцый у вытворчасць тавараў. Вынікам будзе таксама паніжальнае ўздзеянне на цэны.
Антыінфляцыйная палітыка з’яўляецца адным з найважнейшых напрамкаў дзяржаўнага рэгулявання. Асноўная мэта дадзенай палітыкі заключаецца ў тым, каб устанавіць над інфляцыяй надзейны кантроль і ўтрымліваць параўнаўча невысокія тэмпы росту цэн. Важная роля пры гэтым належыць рэгуляванню цэн і скарачэнню расходаў, у тым ліку дзяржаўных.