Грамадазнаўства. 10 клас

Паняцце і функцыі рынку. У побытавым, звычайным сэнсе, рынак — гэта месца, дзе сустракаюцца прадаўцы і пакупнікі і здзяйсняюцца здзелкі (кірмаш, базар, аўкцыён і інш.). З навуковага пункту погляду рынак — гэта сістэма адносін абмену паміж пакупнікамі і прадаўцамі пры пасрэдніцтве грошай. Рынак пачынае фарміравацца адначасова са станаўленнем таварнай вытворчасці і з’яўляецца сувязным звяном паміж вытворцамі і спажыўцамі. Рынак паказвае вытворцам, што варта вырабляць і ў якой колькасці. Праз рынак спажыўцы ўздзейнічаюць на вытворчасць.

У кнізе «Даследаванне аб прыродзе і прычынах багацця народаў» (1776) шатландскі эканаміст Адам Сміт выкарыстаў метафару «нябачная рука». Ён пісаў, што вытворцы ў першую чаргу кіруюцца ўласнымі інтарэсамі (напрыклад, прадаць больш тавару і атрымаць прыбытак). Аднак пры гэтым яны нябачнай рукой накіроўваюцца да мэты, якая магла не ўваходзіць у гэтыя інтарэсы, і такім чынам служаць усяму грамадству (напрыклад, паляпшаюць вытворчасць, зніжаюць цэны, каб прыцягнуць пакупнікоў).

Як сёння мы называем тыя эканамічныя сілы, якія разумеў пад «нябачнай рукой» А. Сміт?

Для нармальнай дзейнасці рынку неабходны пэўныя ўмовы. Адзначым найбольш важныя з іх: свабоднае цэнаўтварэнне, канкурэнцыя, свабода прадпрымальніцкай дзейнасці. Сутнасць рынку знаходзіць сваё выяўленне ў яго эканамічных функцыях.