Грамадазнаўства. 10 клас

Асноўныя паняцці сацыялогіі. Сёння тэрмін «сацыялогія» ні ў каго не выклікае здзіўлення. Штодзённа з экранаў тэлевізараў, па радыё, з газет і часопісаў, у інтэрнэце можна даведацца пра вынікі сацыялагічных апытанняў на розныя тэмы. Гэта і добра, і дрэнна адначасова. Добра, паколькі прысутнічае сістэма вывучэння грамадскай думкі, якая дазваляе выкарыстоўваць чужы вопыт, а значыць, існуе пэўны сацыяльны механізм, які можа папярэджваць людзей ад магчымых памылак, няправільных дзеянняў ці ўчынкаў.

У вучэбным прадмеце «Грамадазнаўства» сацыялогія больш, чым іншыя навукі, звязана з даследаваннем сацыяльнай сферы сучаснага грамадства і функцыяй яго пераўтварэння. Сацыялогія, не дубліруючы іншых гуманітарных і сацыяльных навук, дае адмысловыя, вельмі неабходныя сучаснаму чалавеку веды: пра свет і грамадства, прыроду сацыяльнага жыцця, малыя і вялікія сацыяльныя групы, сацыяльную структуру, сацыяльныя інстытуты, напрамкі сацыяльнага развіцця. У выніку веды па сацыялогіі аказваюць каласальны ўплыў на фарміраванне навуковага светапогляду і дапамагаюць маладым людзям самастойна разбірацца ў складанасцях сучаснага жыцця.

Вывучэнне часу і месца ўзнікнення сацыялогіі, яе заснавальнікаў, этапаў (перыядаў) развіцця мае вялікае значэнне. Лічыцца, што ўпершыню слова «сацыялогія» як галіна навуковых ведаў было ўведзена ў навуковы ўжытак французскім мысліцелем Агюстам Контам у працы «Курс пазітыўнай філасофіі» (1830–1842).

Як і многія іншыя філосафы канца XVIII – першай паловы XIX ст., А. Конт знаходзіўся пад уплывам вялікіх поспехаў у галіне прыродазнаўчых навук. Таму ён, разглядаючы праблемы грамадства і сацыяльных паводзінаў, узняў на шчыт дэвіз: «Парадак і прагрэс», дзе парадак разумеўся, па аналогіі з фізікай, як сіметрычнасць і ўраўнаважанасць структурных элементаў грамадства (індывідаў і груп), а прагрэс – як выкарыстанне ведаў аб грамадстве ў першую чаргу для вырашэння канкрэтных праблем, накіраваных на аптымізацыю чалавечых адносін, у чым, на яго погляд, назіралася адставанне ад іншых навук. Менавіта гэты перыяд традыцыйна разглядаецца як час нараджэння сацыялогіі.

Сацыялогія, падобна многім іншым інтэлектуальным дысцыплінам, можа мець справу з эмпірычнымі апісаннямі (уключаючы і сучасныя сацыяльныя ўмовы, і гістарычныя паслядоўнасці). Яна можа абмяркоўваць маральныя праблемы, прапаноўваць ці адхіляць планы практычных дзеянняў і параўноўваць існуючыя ўмовы з ідэаламі; разглядаць асноватворныя і іншыя метатэарэтычныя пытанні. Галоўнае значэнне сацыялогіі – гэта фармулёўка абагульненых тлумачальных прынцыпаў працэсаў, якія складаюць сацыяльную рэальнасць. Менавіта гэтыя працэсы вызначаюць, якім чынам канкрэтныя ўмовы спараджаюць канкрэтныя вынікі. Гэтыя абагульненыя спосабы тлумачэння сацыяльнай рэальнасці і складаюць навуку.

Сацыялогія выконвае ў грамадстве шэраг функцый: пазнаваўчую, прагнастычную, кіраўнічую, арганізацыйна-тэхналагічную, гуманістычную. «Ведаць – каб прадбачыць, прадбачыць – каб рэгуляваць» (А. Конт).

Сацыялогія складаецца з вялікай колькасці спецыяльнасцей. Гэта не павінна здзіўляць, паколькі налічваецца мноства даследчыкаў, зацікаўленых у рознабаковым вывучэнні грамадства. З улікам таго што сацыялогія мае на ўвазе ўвесь сацыяльны свет (уключаючы яго прычыны і наступствы), то відавочны велізарны выбар эмпірычных аб’ектаў для магчымага даследавання.