§ 23–2. Канфесійная палітыка ў Рэспубліцы Беларусь

1. Узаемаадносіны дзяржавы і рэлігійных канфесій

У канцы ХХ ст. спачатку ў сувязі з працэсамі дэмакратызацыі ў Савецкім Саюзе, а затым з абвяшчэннем суверэнітэту Рэспублікі Беларусь адбылася пераацэнка ролі і месца рэлігіі і яе інстытутаў у жыцці беларускага грамадства. Былі створаны перадумовы для адраджэння хрысціянскіх каштоўнасцей і дзейнасці рэлігійных арганізацый. Гэтаму спрыялі змены ў канфесійнай палітыцы дзяржавы і прыняцце новага заканадаўства.

Рэспубліка Беларусь — ​шматканфесійная дзяржава. На 1 студзеня 2021 г. у нашай краіне зарэгістравана 25 рэлігійных канфесій і кірункаў. Агульная колькасць рэлігійных арганізацый у цяперашні час дасягнула 3569. У ад­паведнасці са сваімі статутамі дзейнічаюць 174 рэлігійныя арганізацыі, якія маюць агульнаканфесійнае значэнне (рэлігійныя аб’яднанні, манастыры, місіі, брацтвы, сястрынствы, духоўныя навучальныя ўстановы). У рэспубліцы зарэгістравана 3315 рэлігійных су­полак.

Беларуская праваслаўная царква аб’ядноўвае 1643 праваслаўныя па­рафіі, 15 епархій, 7 духоўных навучальных устаноў, 35 манастыроў, 15 брацтваў, 10 сястрынстваў. Дзейнічаюць 1535 праваслаўных храмаў, яшчэ 194 бу­дуюцца.

Рыма-каталіцкая царква ў Рэспубліцы Беларусь аб’ядноўвае чатыры ­дыяцэзіі, якія налічваюць 491 суполку. Дзейнічаюць 5 духоўных навучальных ­устаноў, 11 місій і 9 манастыроў. Абшчыны валодаюць 488 касцёламі, 36 будуюцца.

Пратэстанцкія рэлігійныя арганізацыі прадстаўлены 1057 рэлігійнымі суполкамі, 21 аб’яднаннем, 22 місіямі і 5 духоўнымі навучальнымі ўстановамі 14 рэлігійных кірункаў.
У Рэспубліцы Беларусь зарэгі­страваны 33 рэлігійныя абшчыны старавераў, у распараджэнні вернікаў маецца 27 культавых будынкаў.

У трох іўдзейскіх рэлігійных аб’яд­наннях налічваецца 52 рэлігійныя абшчыны, 10 з іх маюць аўтаномны статус, валодаюць 9 культавымі будынкамі.

Таксама ў рэспубліцы дзейнічаюць 25 мусульманскіх рэлігійных суполак, у тым ліку 24 суніцкага кірунку і 1 шыіц­кага. Дзейнічаюць 7 культавых будынкаў і Саборная мячэць у г. Мінску.

Канфесійная палітыка дзяржавы накіравана на падтрыманне і ўмацаванне міжканфесійнага міру і згоды ў беларускім грамадстве, развіццё ўзаемадзеяння з гістарычна традыцыйнымі канфесіямі.

Дзеючае заканадаўства Рэспублікі Беларусь стварае прававое поле, у якім рэлігійныя арганізацыі могуць паўнавартасна дзейнічаць і развівацца, а грамадзянам гарантуюцца іх канстытуцыйныя правы на свабоду сумлення і веравызнання.

Такім чынам, для сучаснага беларускага грамадства характэрныя верацярпімасць, адкрытасць да дыялогу, адсутнасць канфліктаў і вострых супярэчнасцей на нацыянальнай і рэлігійнай аснове. Беларусь з’яўляецца тэрыторыяй міжнацыянальнага і міжканфесійнага міру і згоды. Важную ролю ў забеспячэнні іх адыгрываюць як менталітэт беларусаў, так і палітыка дзяржавы ў галіне міжнацыянальных і міжканфесійных адносін, накіраваная на мірнае суіснаванне рэлігійных і этнічных супольнасцей у інтарэсах устойлівага развіцця краіны.

Закон Рэспублікі Беларусь «Аб свабодзе сумлення і рэлігійных арганізацыях» быў прыняты 31 кастрычніка 2002 г. Ён рэгулюе праваадносіны ў галіне правоў чалавека і грамадзяніна на свабоду сумлення і свабоду веравызнання.

Закон вызначае прававыя асновы стварэння і дзейнасці рэлігійных арганізацый зыходзячы з наступных прынцыпаў:

• права кожнага на свабоду сумлення і свабоду веравызнання, а таксама на роўнасць перад законам, незалежна ад стаўлення да рэлігіі;
• роўнасць рэлігій перад законам;
• прызнанне вызначальнай ролі Праваслаўнай царквы ў гістарычным станаўленні і развіцці духоўных, культурных і дзяржаўных традыцый беларускага народа;
• прызнанне духоўнай, культурнай і гістарычнай ролі Каталіцкай царквы на тэрыторыі Беларусі;
• прызнанне неаддзельнасці ад агульнай гісторыі народа Беларусі Евангелічна-лютэранскай царквы, іўдаізму і ісламу;
• прызнанне неабходнасці садзеяння дасягненню ўзаемнага разумення, цярпімасці і павагі рэлігійных пачуццяў грамадзян у пытаннях свабоды сумлення і веравызнання.

2. Адраджэнне канфесійнага жыцця

Рэспубліка Беларусь — шматканфесійная дзяржава.

За апошнія два дзесяцігоддзі канфесійны фактар стаў адыгрываць прыкметную ролю ў грамадска-палітычным жыцці беларускага грамадства.

З 2008 г. пры Упаўнаважаным па справах рэлігій і нацыянальнасцей дзейнічае Кансультатыўны міжканфесійны савет, дзейнасць якога нацэлена на развіццё міжканфесійнага дыялогу, захаванне традыцый верацярпімасці, актывізацыю ўзаемадзеяння органаў дзяржаўнага кіравання з рэлігійнымі арганізацыямі ў вырашэнні сацыяльна значных пытанняў.

З 2014 г. дзейнічае праваслаўны духоўна-адміністрацыйны цэнтр — Мінская Экзархія, які ўключае 19 сінадальных аддзелаў і камісій. Традыцыйна праводзяцца сустрэчы Кіраўніка дзяржавы з членамі Сінода Беларускай праваслаўнай царквы і кіраўніцтвам Рымска-каталіцкай царквы ў Беларусі.

Беларуская праваслаўная царква ажыццяўляе вялікую працу па духоўна-маральнаму адраджэнню беларускага грамадства. Рэалізуюцца 14 праграм узаемадзеяння з рэспубліканскімі органамі дзяржаўнага кіравання. Сумесна з грамадскімі аб'яднаннямі і дзяржаўнымі органамі праводзіцца шэраг мерапрыемстваў, якія сталі традыцыйнымі: Свята-Еўфрасіннеўскія педагагічныя чытанні, Міжнародныя Кірыла-Мяфодзіеўскія чытанні. Царква ўдзельнічае ў штогадовых Днях беларускага пісьменства.

Праваслаўная царква аказвае вялікую дапамогу дзіцячым дамам, дамам для састарэлых і інвалідаў, а таксама тым, якія маюць патрэбу ў дапамозе на даму. Гэтай дзейнасцю займаюцца рэлігійныя брацтвы і сястрынствы. Пры Беларускім Экзархаце створана праваслаўнае брацтва лекараў, яно аказвае бясплатную медыцынскую дапамогу інвалідам і састарэлым. Праваслаўнае брацтва пры Віцебскай епархіі займаецца духоўнай рэабілітацыяй асоб, якія знаходзяцца ў месцах зняволення.

Праваслаўная царква, якая аб'ядноўвае больш за 80 % вернікаў у рэспубліцы, складае аснову рэлігійнага жыцця краіны, канфесійнай стабільнасці, верацярпімасці і бесканфліктнасці.

Каталіцкая царква актыўна займаецца дабрачыннасцю. Важную ролю ў гэтым адыгрывае арганізацыя «Карытас», аддзяленні якой адкрыты ва ўсіх епархіях. Яны дзейнічаюць па спецыяльных праграмах: праект «Дзеці», праект «Калядныя канікулы», праект «Тыдзень міласэрнасці» і г. д.

Важнымі падзеямі ў канфесійным жыцці краіны сталі:

• пленарнае пасяджэнне Савета біскупскіх канферэнцый Еўропы ў Мінску ў 2017 г., удзельнікі якога ў складзе кіраўнікоў біскупскіх канферэнцый з 45 краін свету былі прынятыя Кіраўніком дзяржавы. Сімвалічным стала тое, што пасяджэнне Савета праходзіла ў год 25-годдзя ўстанаўлення дыпламатычных адносін паміж Рэспублікай Беларусь і Ватыканам;
• пасяджэнне Свяшчэннага Сінода Рускай праваслаўнай царквы ў Мінску ў 2018 г., а таксама сустрэча Кіраўніка дзяржавы з Патрыярхам Маскоўскім і ўсяе Русі Кірылам і членамі Свяшчэннага Сінода Рускай праваслаўнай царквы;
• асвячэнне ў рамках пасяджэння Свяшчэннага Сінода Рускай праваслаўнай царквы Патрыярхам Маскоўскім і ўсяе Русі Кірылам галоўнага прастола Храма-помніка ў гонар Усіх святых і ў памяць аб ахвярах, якія паслужылі выратаванню нашай Айчыны;
• уручэнне прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне» па выніках 2018 г. за пераклад з арыгінальных моў і выданне кніг Новага Запавету на беларускай мове калектывам Біблейскай камісіі Беларускай праваслаўнай царквы і Секцыі па перакладзе літургічных тэкстаў і афіцыйных дакументаў каталіцкай царквы камісіі Божага культу і дысцыпліны таінстваў пры Канферэнцыі каталіцкіх біскупаў Беларусі.

У духоўным плане значнымі падзеямі 2020 г. для нашай краіны сталі 550-годдзе цудатворнага Жыровіцкага абраза Божай Маці і 500-годдзе з дня заснавання Свята-Успенскага Жыровіцкага мужчынскага манастыра — духоўнай святыні нашага народа.

Важнымі напрамкамі адраджэння канфесійнага жыцця з'яўляюцца аднаўленне і будаўніцтва новых храмаў, адкрыццё новых прыходаў, духоўных навучальных устаноў.

Згодна з Законам Рэспублікі Беларусь «Аб свабодзе сумлення і рэлігійных арганізацыях» зарэгістраваныя рэлігійныя арганізацыі ў адпаведнасці са сваімі статутамі маюць права ствараць для рэлігійнай асветы дзяцей і дарослых навучальныя групы і нядзельныя рэлігійныя школы. Для гэтага могуць выкарыстоўвацца памяшканні, якія належаць і якія прадастаўляюцца ім у карыстанне, акрамя памяшканняў, якія належаць дзяржаўным установам адукацыі (арт. 9). Акрамя таго, за рэлігійнымі аб'яднаннямі прызнаецца права ствараць «Духоўныя навучальныя ўстановы» для прафесійнай падрыхтоўкі святароў, тэолагаў і царкоўнага персаналу (арт. 27 Закона).

У цяперашні час у Беларусі дзейнічаюць сотні нядзельных школ розных канфесій, кадры тэолагаў і святароў рыхтуюць 14 рэлігійных навучальных устаноў, пяць з якіх (у тым ліку Мінская духоўная акадэмія і духоўная семінарыя) належаць Беларускаму Экзархату, дзевяць (уключаючы два тэалагічныя інстытуты) — шасці іншым рэлігійным аб'яднанням (Рымска-каталіцкай царкве, хрысціянам веры евангельскай, іўдаістам).

Дзеючае заканадаўства дазваляе рэлігійным арганізацыям устанаўліваць і падтрымліваць міжнародныя сувязі і кантакты, у тым ліку ў мэтах атрымання рэлігійнай адукацыі (арт. 29 Закона).

Асноўнай мэтай духоўнай адукацыі з'яўляецца прафесійная падрыхтоўка служыцеляў рэлігійных арганізацый, спецыялістаў-багасловаў, выкладчыкаў багаслоўскіх дысцыплін у духоўных навучальных установах рознага тыпу і ўзроўню.

Заснаванне праваслаўных духоўных навучальных устаноў адбываецца па рашэнні Свяшчэннага Сінода Рускай праваслаўнай царквы. Знаходзячыся пад начальніцкім наглядам Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі, які ажыццяўляецца праз навучальны камітэт, духоўныя навучальныя ўстановы ўваходзяць у юрысдыкцыю таго архірэя, на тэрыторыі епархіі якога яны знаходзяцца.

У рамках сістэмы духоўных навучальных устаноў можна вылучыць тры тыповыя ўзроўні: пачатковую адукацыю (нядзельныя школы і спецыяльныя багаслоўскія курсы); сярэднюю адукацыю (духоўныя вучылішчы і спецыяльныя багаслоўскія і рэлігіязнаўчыя школы); вышэйшую адукацыю (багаслоўскія факультэты ВНУ, духоўныя семінарыі і Акадэміі).

3. Роля і значэнне Беларускай праваслаўнай царквы, Рыма-каталіцкай царквы і іншых канфесій у суверэннай Беларусі

На сучасным этапе Беларуская праваслаўная царква, Рымска-каталіцкая царква і іншыя канфесіі адыгрываюць значную ролю ў грамадскім жыцці суверэннай Беларусі.

Пад эгідай Беларускага Экзархата дзейнічае грамадскі савет па маральнасці, у склад якога ўвайшлі прадстаўнікі гістарычна традыцыйных для Беларусі канфесій, навуковай і творчай інтэлігенцыі.

Пры падтрымцы дзяржаўных органаў у Мінску быў арганізаваны V Усходнеславянскі міжнародны сімпозіум даследчыкаў Новага Запавету, у якім удзельнічалі святары праваслаўнай, каталіцкай, пратэстанцкай канфесій з розных дзяржаў.

У рэгіёнах краіны пры падтрымцы мясцовых улад з 2008 г. праводзяцца мерапрыемствы духоўна-асветніцкай праграмы «Сям'я — яднанне — Айчына», распрацаванай Мінскай епархіяй БПЦ і накіраванай на забеспячэнне супрацоўніцтва Царквы і дзяржавы ў такой важнай сферы, як дэмаграфічнае развіццё рэгіёнаў краіны. У рамках праграмы арганізуюцца дзясяткі мерапрыемстваў, якія зацвярджаюць хрысціянскія сямейныя і маральныя каштоўнасці, праводзяцца канцэрты, семінары, хросныя хады, круглыя сталы, спектаклі для дзяцей і тэатральныя форумы для падлеткаў, выставы-кірмашы духоўнай літаратуры, аўдыё- і відэапрадукцыі.

Беларуская праваслаўная царква рэгулярна арганізуе фестываль сучаснай хрысціянскай музыкі «Благавест», Міжнародны фестываль праваслаўных песнапенняў.

Пад эгідай Рымска-каталіцкай царквы штогод праводзяцца міжнародныя міжканфесійныя фестывалі хрысціянскай музыкі ў Магілёве, хрысціянскіх фільмаў і тэлепраграм у горадзе Глыбокае Віцебскай вобласці і Мінску.

Раённыя, гарадскія і абласныя выканаўчыя камітэты актыўна падтрымліваюць працу беларускіх рэлігійных арганізацый у сферы культуры.

Пытанні і заданні

1. Які закон рэгулюе канфесійныя стасункі ў Рэспубліцы Беларусь? Назавіце асноўныя прынцыпы канфесійнай палітыкі ў нашай краіне.

2. Ахарактарызуйце асноўныя кірункі адраджэння канфесійнага жыцця ў Рэспубліцы Беларусь. Канкрэтызуйце іх фактамі.

3. Выкарыстоўваючы дадатковыя крыніцы (мясцовыя СМІ, сайт райвыканкама і інш.), падрыхтуйце прэзентацыю аб канфесійным складзе насельніцтва рэгіёна, у якім вы жывяце. Якую ролю адыгрываюць рэлігійныя канфесіі ў грамадскім і культурным жыцці вашага рэгіёна?

4. Выкажыце сваё меркаванне аб ролі рэлігіі ў адраджэнні духоўнасці беларускага народа.