§ 21. Інавацыйнае развіццё краіны

Паняцце інавацыйнага шляху развіцця. Інавацыі (ад лац. innovatio — абнаўленне) — гэта любыя новыя ідэі, рэалізаваныя на практыцы; новаўвядзенні, накіраваныя на павышэнне эфектыўнасці чалавечай дзейнасці. Да іх належаць не толькі глабальныя тэхналагічныя прарывы (атамная энергетыка, камп’ютар і г. д.), але і разнастайныя ўдасканаленні. Так, інавацыямі ў свой час былі і аловак з прымацаваным да яго ласцікам, і самаклейныя аркушы для нататак, і цукар-рафінад, і чай у пакеціках.

Значныя поспехі былі дасягнуты шэрагам кампаній дзякуючы інавацыям у сістэме арганізацыі вытворчасці, прымяненні новых метадаў кіравання і прынцыпаў кантролю за якасцю выпушчанай прадукцыі.

У чым падабенства і адрозненне паняццяў «інавацыя» і «вынаходства», «інавацыя» і «навацыя», «новаўвядзенне»? 

Дэвіз інавацыі — «новае і іншае» — характарызуе разнастайнасць гэтага паняцця. Прывядзіце прыклад інавацыі: які-небудзь новы прадукт ці новую паслугу, якімі вы нядаўна карысталіся. Як вы думаеце, чаму ў якасці сімвала інавацыі вельмі часта выкарыстоўваецца лямпачка? Што значыць фраза «Думай па-за межамі кардонкі»? 

Стварыце свой дызайн лямпачкі, прысвечанай інавацыям. 

Вылучаюць два тыпы інавацый: паляпшальныя і радыкальныя. Першыя накіраваны на ўдасканаленне, паляпшэнне асобных характарыстык выпушчанай прадукцыі, тэхналогій, метадаў працы, што выкарыстоўваюцца. Радыкальныя інавацыі змяняюць спосаб вытворчай дзейнасці — яго тэхнічныя, тэхналагічныя, арганізацыйныя асновы.

Першае падрабязнае апісанне інавацый было зроблена Ёзэфам Шумпетэрам у працы «Тэорыя эканамічнага развіцця» (1911). Вучоны разглядаў інавацыі як сродак пераадолення эканамічных крызісаў. Ён адзначаў, што з дапамогай новаўвядзенняў прадпрыемства можа выкарыстоўваць новыя канкурэнтныя прыёмы, адрозныя ад ранейшых цэнавых форм канкурэнцыі. Гэтыя прыёмы ён назваў эфектыўнай канкурэнцыяй.

Ё. Шумпетэр сфармуляваў пяць асноўных новаўвядзенняў:

• увядзенне новага прадукту ці вядомага прадукту з новымі якасцямі;
• выкарыстанне новай тэхнікі, тэхналагічных працэсаў, стварэнне новага метаду вытворчасці;
• адкрыццё новага рынку збыту;
• выкарыстанне новых відаў сыравіны;
• змяненні арганізацыйных асноў вытворчасці.

Шумпетэр лічыў, што новаўвядзенні з’яўляюцца не раўнамерна, а групамі (кластарамі). Стымулам да зараджэння новых кластараў інавацый служаць новыя навуковыя адкрыцці. Такім чынам была сфармулявана ідэя аб нераўнамернасці інавацыйнай актыўнасці. 

Інавацыі забяспечваюць перш за ўсё развіццё чалавечага патэнцыялу, а таксама доўгачасовы ўстойлівы рост эфектыўнасці эканомікі. Стварэнне інавацыйнай эканомікі немагчыма без апоры на нацыянальныя навуковыя школы і апераджальную адукацыю. Асноўным фактарам росту эфектыўнасці і канкурэнтаздольнасці эканомікі з’яўляецца навуковая, навукова-тэхнічная і ўкараняльная дзейнасць.

Навуковы патэнцыял Рэспублікі Беларусь. У Рэспубліцы Беларусь сфарміравана сістэма навуковай дзейнасці, асноўнымі кампанентамі якой з’яўляюцца ўстановы адукацыі (ад студэнцкай лавы да падрыхтоўкі навуковых кадраў вышэйшай кваліфікацыі) і навуковыя ўстановы (арганізацыі, якія ажыццяўляюць даследчую і навукова-тэхнічную дзейнасць). Навуковыя даследаванні і распрацоўкі выконваюць больш за 300 арганізацый (уключаючы ўстановы вышэйшай адукацыі). Вядучай навуковай арганізацыяй у краіне з’яўляецца Нацыянальная акадэмія навук Беларусі.

Прыгадайце, у якім годзе адбылося адкрыццё Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Хто быў першым прэзідэнтам Беларускай акадэміі навук? 

У сучасных умовах толькі тыя дзяржавы, якія актыўна ўкараняюць навуковыя дасягненні ў розныя сферы жыццядзейнасці грамадства, здольны забяспечыць высокі ўзровень сацыяльнага дабрабыту і заняць годнае месца на сусветнай арэне.

Навука — найважнейшы фактар прагрэсу і інавацыйнага развіцця?

Паводле ацэнак міжнародных экспертаў, Рэспубліка Беларусь належыць да ліку краін з высокім узроўнем навуковага патэнцыялу. У рэйтынгу «добрых краін» (GoodCountry Index — 2019) Беларусь заняла 61-е месца сярод 153 краін, пры гэтым найбольш высокую пазіцыю (23-е месца) — па паказчыку «навука і тэхналогіі».

Даведайцеся, па якіх яшчэ крытэрыях ацэньваецца «добрая краіна» ў дадзеным рэйтынгу. Якія пазіцыі займае наша краіна па выніках апошняга даследавання? 

Беларуская навука займае трывалыя пазіцыі ў такіх галінах, як інфарматызацыя і праграмнае забеспячэнне, нанатэхналогіі і новыя матэрыялы, энергаэфектыўныя, лазерныя тэхналогіі, генетыка і біятэхналогіі, экалагічная ўстойлівасць і інш. З мэтай захавання і развіцця навуковага патэнцыялу прызначаюцца спецыяльныя стыпендыі і ўстанаўліваюцца надбаўкі дзеячам навукі, адукацыі, аховы здароўя і культуры, а таксама таленавітым маладым вучоным.

Актыўна развіваецца міжнароднае супрацоўніцтва беларускіх вучоных. Гэта абумоўлена інтэрнацыянальным характарам навуковай дзейнасці. Немагчыма плённа даследаваць многія важныя з’явы, напрыклад стан навакольнага асяроддзя, інфекцыйныя захворванні, міграцыю насельніцтва або эканамічныя праблемы, толькі з нацыянальнага пункту погляду. Для правядзення найбольш перспектыўных і складаных навуковых даследаванняў патрабуюцца аб’яднаныя намаганні шэрагу краін.

Беларускія вучоныя і інжынеры паспяхова ўдзельнічалі ў стварэнні складаных сістэм эксперыментальных установак Вялікага адроннага калайдара ў Еўрапейскай арганізацыі ядзерных даследаванняў (CERN), размешчанай на мяжы Швейцарыі і Францыі.

Даведайцеся, што рабілі на Вялікім адронным калайдары настаўнікі фізікі з Беларусі. Праверце дакладнасць гэтай інфармацыі. Выкарыстайце памятку для праверкі навуковай інфармацыі ў інтэрнэце. 

Навуковае забеспячэнне інавацыйнага развіцця. Галоўным механізмам пераходу Беларусі на інавацыйны шлях развіцця з’яўляецца нацыянальная інавацыйная сістэма (НІС), якая ўяўляе сабой сукупнасць дзяржаўных органаў і арганізацый, што рэгулююць у межах сваёй кампетэнцыі адносіны ў сферы інавацыйнай дзейнасці, і юрыдычных і фізічных асоб, у тым ліку індывідуальных прадпрымальнікаў, якія ажыццяўляюць і (ці) забяспечваюць інавацыйную дзейнасць.

Інавацыйная палітыка — гэта сукупнасць метадаў уздзеяння дзяржавы на вытворчасць з мэтай выпуску новых відаў прадукцыі і тэхналогій, а таксама пашырэння рынкаў збыту айчынных тавараў. Па выніках шматлікіх даследаванняў, эканамічная аддача ад інвестыцый у інавацыі значна перавышае акупальнасць у любых іншых сферах прымянення фінансавых рэсурсаў.

Перад беларускімі вучонымі і канструктарамі пастаўлена задача — забяспечваць атрыманне новых навуковых вынікаў (на ўзроўні адкрыццяў і вынаходстваў), праектна-канструктарскіх распрацовак (на ўзроўні патэнтаў, у тым ліку замежных), інавацыйнай прадукцыі (на ўзроўні, не ніжэйшым за сусветныя аналагі і стандарты).

Укараненне вынікаў навуковых даследаванняў у нашай краіне за апошнія гады забяспечыла значныя эканамічныя дасягненні ў галіне аўтамабіле- і трактарабудавання, мікраэлектронікі, стварэння новых матэрыялаў, гарадскога транспарту, медыцынскага абсталявання, лекавых прэпаратаў і інш. Прадукцыя многіх беларускіх прадпрыемстваў шырока прадстаўлена на сусветным рынку.

Вытворчае аб’яднанне «БелАЗ» займае трэцюю частку сусветнага рынку кар’ерных самазвалаў. На аснове навуковых распрацовак паспяхова мадэрнізуецца вытворчая база, што дазваляе істотна павышаць канкурэнтаздольнасць прадукцыі, што выпускаецца.

Знайдзіце актуальную інфармацыю пра інавацыйныя беларускія тавары і паслугі, якія атрымалі прызнанне ў свеце. Падрыхтуйце інфармацыйны плакат. 

У сучасных канкурэнтных эканамічных умовах прамысловыя прадпрыемствы Беларусі пераходзяць ад укаранення новых навуковых распрацовак да заказу на канкрэтныя распрацоўкі, што забяспечваюць павышэнне канкурэнтаздольнасці прадукцыі. Штогод беларускія арганізацыі ўдзельнічаюць у рэалізацыі больш як 500 міжнародных навукова-тэхнічных праектаў з фінансаваннем з нацыянальных і замежных крыніц.

Як грамадства можа інвеставаць у сваю будучыню?

Стартап, або стартап-кампанія (ад англ. start-up — запускаць), — гэта тып бізнесу, накіраваны на атрыманне прыбытку шляхам рэалізацыі прынцыпова новай ідэі. Аб гэтых паспяховых праектах ведаюць амаль усе беларусы, у якіх ёсць смартфон: Maps.me, Viber, Flo, MSQRD, Weather Live. Яны выраслі са стартапаў.

Даведайцеся пра тое, як працуюць інкубатары і біржы стартапаў у нашай краіне. Ёсць ідэя? 

Высокія тэхналогіі і энергазберажэнне. Высокімі тэхналогіямі называюць працэсы, заснаваныя на выкарыстанні перадавых дасягненняў навукі. Асаблівую ролю тут адыгрывае інфарматызацыя, важным этапам якой стала прыняцце Дэкрэта Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «Аб развіцці лічбавай эканомікі» (2017 г.), накіраванага на далейшае развіццё інавацыйнай сферы і пабудову ў Беларусі сучаснай лічбавай эканомікі.

«ТІБО» — найважнейшая для краіны падзея ў сферы тэхналогій і інавацый, якая ўжо паспела стаць традыцыйнай.

Міжнародны форум па інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогіях «ТІБО» ў Мінску — унікальная пляцоўка для абмену перадавым міжнародным вопытам, абмеркавання дзяржаўнай палітыкі ў інфармацыйнай сферы, генерацыі інавацыйных ведаў і абмеркавання механізмаў укаранення самых новых тэхналагічных трэндаў у розныя сферы эканомікі, бізнесу і жыцця сучаснага грамадства.

У форуме традыцыйна бяруць удзел найбуйнейшыя айчынныя і замежныя вытворцы тэлекамунікацыйнага абсталявання, кампаніі-аператары мабільнай і фіксаванай сувязі, распрацоўшчыкі і пастаўшчыкі высокатэхналагічных прадуктаў, сістэм бяспекі, інтэлектуальных рашэнняў і сэрвісаў для бізнесу.

Асноўнымі мэтамі форуму «ТІБО» з’яўляюцца:

• абмеркаванне ў шырокім коле спецыялістаў праблем і перспектыў эфектыўнага прымянення інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій ва ўсіх сферах жыцця беларускага грамадства;
• дэманстрацыя ў дзеянні самых сучасных тэхналагічных рашэнняў;
• садзейнічанне развіццю ўласнай інфармацыйнай індустрыі і рынку тэлекамунікацыйных і інфармацыйных паслуг;
• падвядзенне вынікаў штогадовага конкурсу «Інтэрнэт-прэмія “ТІБО”», праведзенага ў рамках форуму.

Даведайцеся, хто атрымаў прэмію «ТІБО» ў бягучым годзе. Якія тэхналогіі, рашэнні і прадукты знаходзяцца ў фокусе ўвагі? 

Беларусь дасягнула значных вынікаў у стварэнні суперкамп’ютараў — сістэм звышвысокай вытворчасці, незаменных для выканання сучасных навуковых даследаванняў, асваення новых складаных тэхналогій. У межах праграм Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі вучонымі дзвюх краін створаны мадэльны шэраг суперкамп’ютараў, якія знаходзяць прымяненне не толькі ў навуцы, але і ў прамысловасці, медыцыне, гідраметэаралогіі і г. д.

Таксама ў межах навуковых праграм беларускімі арганізацыямі сумесна з расійскімі партнёрамі распрацаваны і ўкаранёны сродкі і тэхналогіі атрымання, апрацоўкі і адлюстравання касмічнай інфармацыі, створаны элементы адзінай сістэмы забеспячэння касмічнай інфармацыяй спажыўцоў Расіі і Беларусі.

22 ліпеня 2012 г. з касмадрома Байканур на каляземную арбіту быў выведзены Беларускі касмічны апарат (БКА, БелКА). Асноўнымі заказчыкамі здымкаў з беларускага спадарожніка з’яўляюцца розныя арганізацыі (міністэрствы: па надзвычайных сітуацыях, абароны, лясной гаспадаркі, сельскай гаспадаркі і харчавання, прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя; Дзяржаўны камітэт па маёмасці і г. д.).

Знайдзіце інфармацыю пра тое, якія актуальныя для беларускай эканомікі задачы паспяхова рашаюцца з дапамогай БКА. 

Адным з фактараў эканамічнай бяспекі дзяржавы з’яўляецца выкарыстанне самых сучасных навукова-тэхнічных рашэнняў, у прыватнасці, замяшчэння імпартуемых паліўна-энергетычных рэсурсаў мясцовымі і аднаўляльнымі крыніцамі энергіі, напрыклад будаўніцтва атамнай электрастанцыі.

Колькі працэнтаў электраэнергіі выкарыстоўваецца марна, калі зараднае ўстройства для мабільнага тэлефона пакідаць уключаным у сетку?

Назавіце самы эканамічны клас электрабытавых прыбораў. 

Энергазберажэнне павінна стаць клопатам кожнага чалавека. Не павінна быць марна ўключаных лямпачак, выкарыстоўваць трэба толькі сучаснае неэнергаёмістае асвятляльнае абсталяванне, дамы павінны будавацца на аснове сучасных тэхналогій энергазберажэння і г. д.