§ 9. Геапалітычнае становішча і нацыянальныя інтарэсы Рэспублікі Беларусь

Паняцце геапалітыкі. Геапалітыка як тэорыя складваецца на мяжы ХІХ—ХХ стст. у выніку асэнсавання і аналізу пабудовы свету ва ўмовах проціборства асноўных цэнтраў сілы, якія вядуць барацьбу за падзел сферы ўплыву. Першапачаткова сэнс геапалітыкі быў у вылучэнні на першы план прасторавага, тэрытарыяльнага пачатку. Геапалітыка — гэта тэорыя, якая сцвярджае залежнасць палітыкі дзяржавы ад геаграфічных фактараў (клімат, прыродныя рэсурсы, тэрыторыя, насельніцтва і інш.), або вучэнне аб геаграфічнай абумоўленасці палітычных з’яў.

У выдадзенай у 1910 г. кнізе «Вялікія дзяржавы», у якой упершыню ўводзіцца тэрмін «геапалітыка», шведскі вучоны Рудольф Чэлен імкнуўся даказаць, што малыя краіны з-за свайго геаграфічнага становішча «асуджаныя» на падпарадкаванне «вялікім дзяржавам», якія дзякуючы свайму «геаграфічнаму лёсу» абавязаны аб’яднаць іх у вялікія геаграфічныя і гаспадарчыя «комплексы». 

Якая роля належала ідэі аб кантролі над тэрыторыяй, аб заканамернасцях размеркавання і пераразмеркавання сфер уплыву ў абгрунтаванні сусветных войнаў? 

Герніка, Хатынь, Асвенцім, Хірасіма з’яўляюцца сусветна вядомымі сімваламі трагічных вынікаў геапалітычнай барацьбы сярэдзіны ХХ ст. Як вы лічыце, чаму «Герніку» П. Пікасо называюць антываенным маніфестам? 

Пасля Другой сусветнай вайны геапалітыка ў першапачатковым яе разуменні адышла на другі план сусветнай знешнепалітычный думкі. Ключавую ролю ў гэтым адыграў перш за ўсё навукова-тэхнічны прагрэс, бо, з аднаго боку, горы і акіяны больш не здольны абараніць ад ядзерных ракет, а з другога — сучасныя сродкі камунікацыі адкрылі нябачаныя раней перспектывы эканамічнай і палітычнай інтэграцыі.

Сучасная геапалітыка ўсё больш канцэнтруе ўвагу на ўліку не столькі геаграфічных, колькі звязаных з імі эканамічных, нацыянальных, ваенных і іншых фактараў, якія ўплываюць на расстаноўку палітычных сіл на міжнароднай арэне. Сёння ўсё большая роля надаецца ўнікальнасці экасістэм і іх значнасці для глабальных прыродных сістэм жыццезабеспячэння, блізкасці да сусветных навукова-тэхнічных і фінансавых цэнтраў, міжнародных транспартных плыняў і да т. п.

У пачатку ХХІ ст. геапалітычная карціна свету характарызуецца шматпалярнасцю (поліцэнтрычнасцю), г. зн. наяўнасцю шматлікіх полюсаў (цэнтраў), вакол якіх канцэнтруюцца палітычныя, ваенна-стратэгічныя, эканамічныя, культурныя інтарэсы ўдзельнікаў сусветнага працэсу. Асноўная функцыя сучаснай геапалітыкі заключаецца ў пошуку дзяржавай узаемавыгадных саюзнікаў і партнёраў, а таксама напрамкаў і рэгіёнаў распаўсюджвання свайго ўплыву.

Геапалітычны статус Беларусі. Рэспубліка Беларусь — дзяржава ў цэнтры Еўропы. Мяжуе на паўночным захадзе з Літвой, на поўначы — з Латвіяй і Расійскай Федэрацыяй, на паўночным усходзе і ўсходзе — з Расійскай Федэрацыяй, на поўдні — з Украінай, на захадзе — з Польшчай. Працягласць тэрыторыі краіны з поўначы на поўдзень — 560 кіламетраў, з захаду на ўсход — 650 кіламетраў. Плошча — 207,6 тыс. квадратных кіламетраў.

Якое месца займае Беларусь па плошчы тэрыторыі і колькасці насельніцтва сярод еўрапейскіх краін? Якую пазіцыю па гэтых паказчыках займае беларуская сталіца сярод сталіц еўрапейскіх дзяржаў? Складзіце інфаграфіку. 

Беларусь знаходзіцца ў цэнтры Еўропы, і гэта становішча мае вялікае значэнне не толькі для яе самой, але і для іншых краін. Адзін з найбольш істотных бакоў такога становішча — транзітнасць. Праз тэрыторыю Беларусі праходзяць транспартна-камунікацыйныя калідоры, якія забяспечваюць міжнародныя сувязі Беларусі з краінамі Балтыі, Польшчай, Украінай, Расіяй. У той жа час яны звязваюць Расію з краінамі Усходняй і Заходняй Еўропы, Украіну і Малдову — з Літвой, Латвіяй, Эстоніяй, паўночным захадам Расіі.

Праз Беларусь пракладзены ўчастак транскантынентальнай чыгуначнай магістралі, якая перасякае ўсю Еўразію ад Ціхага да Атлантычнага акіяна. Беларусь з’яўляецца таксама краінай, праз якую здзяйсняецца больш за 50 % паставак энерганосьбітаў па магістальных нафта- і газаправодах з Расіі ў Заходнюю Еўропу. Такое становішча з’яўляецца важным геастратэгічным рэсурсам Беларусі, але разам з тым садзейнічае абвастрэнню ў краіне праблемы нелегальнай міграцыі з афрыканскіх і азіяцкіх краін.

Яшчэ адной асаблівасцю геаграфічнага становішча Беларусі з’яўляецца адсутнасць выхаду да мора, у сувязі з чым узнікае неабходнасць супрацоўніцтва з краінамі Балтыйскага рэгіёна, Расіяй і Украінай з мэтай выкарыстання іх марскіх партоў.

Геапалітычнае становішча вызначае месца дзяржавы ў сістэме міжнародных адносін, уключаючы не толькі становішча ў геаграфічнай прасторы, але і функцыянальную ролю ў сістэме дзяржаў. З гэтых пазіцый сёння Беларусі належыць роля не толькі «моста» паміж Захадам і Усходам, Поўначчу і Поўднем Еўропы, але таксама «моста» паміж Еўропай і Азіяй.

Успомніце з гісторыі, што такое Вялікі шаўковы шлях. Калі ён існаваў? 

Знайдзіце інфармацыю пра новы Шаўковы шлях — транспартную сістэму для перамяшчэння грузаў і пасажыраў па сушы з Кітая ў краіны Еўропы. Ці ёсць у Беларусі зацікаўленасць у рэалізацыі гэтага праекта? 

Нацыянальныя інтарэсы і бяспека Рэспублікі Беларусь. Пад нацыянальнай бяспекай разумеюць стан абароненасці нацыянальных інтарэсаў дзяржавы ад унутраных і знешніх пагроз.

Нацыянальныя інтарэсы Рэспублікі Беларусь ахопліваюць усе сферы жыццядзейнасці. Стратэгічнымі нацыянальнымі інтарэсамі з’яўляюцца:

• • забеспячэнне незалежнасці, тэрытарыяльнай цэласнасці, суверэнітэту, непахіснасці канстытуцыйнага ладу;
• • устойлівае эканамічнае развіццё і высокая канкурэнтаздольнасць беларускай эканомікі;
• • дасягненне высокага ўзроўню і якасці жыцця грамадзян.

Суб’ектамі сістэмы гарантавання нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь з’яўляюцца дзяржаўныя органы, грамадскія арганізацыі і аб’яднанні, а таксама асобныя грамадзяне. Кіраўніцтва сістэмай гарантавання нацыянальнай бяспекі здзяйсняе Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь.

Савет Бяспекі Рэспублікі Беларусь з’яўляецца канстытуцыйным органам, мэта якога — падрыхтоўка рашэнняў Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у сферы нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь.

Дзейнасць дзяржаўных органаў па гарантаванні нацыянальнай бяспекі грунтуецца на Канцэпцыі нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь. У якасці асноўных патэнцыяльных або рэальна існуючых пагроз нацыянальнай бяспецы Рэспублікі Беларусь у Канцэпцыі разглядаюцца:

• • замах на незалежнасць, тэрытарыяльную цэласнасць, суверэнітэт і канстытуцыйны лад Рэспублікі Беларусь;
• • умяшанне звонку ва ўнутрыпалітычныя працэсы;
• • спробы разбурэння нацыянальных духоўна-маральных традыцый і неаб’ектыўнага перагляду гісторыі.

Асноўныя паказчыкі нацыянальнай бяспекі:

• • доля інвестыцый у асноўны капітал;
• • узровень інавацыйнай актыўнасці прамысловых прадпрыемстваў;
• • унутраныя затраты на навуковыя даследаванні і распрацоўкі;
• • Індэкс чалавечага развіцця;
• • сумарны каэфіцыент нараджальнасці;
• • узровень забяспечанасці рэсурсамі аховы здароўя, адукацыі;
• • узровень развіцця інфармацыйных тэхналогій і тэлекамунікацый;
• • забяспечанасць ваеннымі кадрамі і аснашчанасць Узброеных Сіл сучасным узбраеннем, ваеннай і спецыяльнай тэхнікай.

Сумарны каэфіцыент нараджальнасці характарызуе сярэднюю лічбу нараджэнняў у адной жанчыны ў гіпатэтычным пакаленні за ўсё яе жыццё. У свеце яна скарацілася з 4,95 нараджэння на жанчыну ў першай палове 1960-х гг. да 2,56 у 2005–2010 гг. Пры гэтым у развітых краінах да канца ХХ ст. яна знізілася да 1,57, што пакрываецца іміграцыяй у гэтыя краіны з менш развітых краін.

Як вы думаеце, чаму сумарны каэфіцыент нараджальнасці аднесены да асноўных паказчыкаў нацыянальнай бяспекі? 

Важным складнікам нацыянальнай бяспекі краін з’яўляецца інфармацыйная бяспека. Інфармацыйная бяспека — стан абароненасці інтарэсаў асобы, грамадства і дзяржавы ад знешніх і ўнутраных пагроз у інфармацыйнай сферы.

Стратэгічныя задачы і прыярытэты ў галіне гарантавання інфармацыйнай бяспекі вызначаны ў Канцэпцыі інфармацыйнай бяспекі Рэспублікі Беларусь, зацверджанай у 2019 г.

У канцэпцыі ўпершыню ўведзена паняцце «інфармацыйны суверэнітэт» як неад’емнае права Рэспублікі Беларусь самастойна вызначаць правілы ўладання, карыстання і распараджэння нацыянальнымі інфармацыйнымі рэсурсамі, здзяйсняць незалежную знешнюю і ўнутраную дзяржаўную інфармацыйную палітыку.

У 2018 г. на базе Ваеннай акадэміі Рэспублікі Беларусь было створана новае падраздзяленне Узброеных Сіл — рота інфармацыйных тэхналогій (ІТ-рота).

Даведайцеся, якія патрабаванні прад’яўляюцца да вайскоўцаў, якія служаць у ІТ-роце. 

У сучасным свеце асаблівае значэнне набываюць адказныя паводзіны ўсіх удзельнікаў інфармацыйных працэсаў, выпрацоўка агульных правілаў камунікацыі ў інфармацыйнай прасторы. Усё большую занепакоенасць выклікае распаўсюджванне ў інфармацыйнай прасторы фальсіфікаванай, недакладнай інфармацыі. Зніжэнне крытычных адносін спажыўцоў інфармацыі да фэйкавых звестак разнастайных рэсурсаў, у сацыяльных сетках стварае ўмовы для наўмыснага выкарыстання дэзінфармацыі для дэстабілізацыі грамадскай свядомасці.

У 2014–2015 гг. для ілюстрацыі навін з зон ваенных канфліктаў СМІ розных краін часта выкарыстоўвалі дадзеную выяву, якая ў рэальнасці з’яўляецца фотакадрам са здымак вядомага фільма «Брэсцкая крэпасць » («Цэнтрал Партнёршып», «Беларусьфільм», 2010).

Правядзіце міні-даследаванне выкарыстання фотаздымкаў з айчынных і замежных кінафільмаў для стварэння фэйкавых навін. Выкарыстайце пошук па выявах і памятку для выяўлення фотафэйкаў. 

Інфармацыйны суверэнітэт Рэспублікі Беларусь забяспечваецца ў тым ліку на аснове прынцыпу інфармацыйнага нейтралітэту — правядзення міралюбнай знешняй інфармацыйнай палітыкі, павагі агульнапрызнаных правоў любой дзяржавы ў дадзенай сферы, недапушчальнасці ўмяшання ў інфармацыйную сферу іншых дзяржаў, накіраванага на дыскрэдытацыю іх палітычных, эканамічных, сацыяльных і духоўных стандартаў і прыярытэтаў. Пры гэтым Рэспубліка Беларусь адстойвае ўласныя нацыянальныя інтарэсы ў інфармацыйнай сферы з выкарыстаннем усіх наяўных сродкаў.