*§ 5-1. Глабалізацыя

Паняцце глабалізацыі. У параўнанні з мінулымі гістарычнымі эпохамі сёння ўзрасло агульнапланетарнае адзінства чалавецтва, якое ўяўляе сабой адзіную – глабальную – цывілізацыю, нягледзячы на існуючыя ашаламляльныя сацыяльна-культурныя, эканамічныя, палітычныя адрозненні розных рэгіёнаў, дзяржаў і народаў. У працэсе глабалізацыі адбываецца станаўленне адзінай сістэмы тэхналагічных, фінансавых, эканамічных, сацыяльна-палітычных і культурных сувязей на падставе найноўшых інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій.

Свет цесны?

Тэорыя шасці поціскаў рук – тэорыя, згодна з якой любыя два чалавекі на Зямлі аддзелены ў сярэднім толькі пяццю ўзроўнямі агульных знаёмых (і, адпаведна, шасцю ўзроўнямі сувязей), была прапанавана ў 1969 г. амерыканскімі псіхолагамі Стэнлі Мілгрэмам і Джэфры Трэверсам. Дадзеная тэорыя заключаецца ў тым, што кожны чалавек апасродкавана знаёмы з любым іншым жыхаром планеты праз нядоўгі ланцужок агульных знаёмых, які ў сярэднім складаецца з шасці чалавек. Гіпотэза была пацверджана вынікамі некалькіх эксперыментальных праверак (у тым ліку маштабнага эксперыменту ў сацыяльных сетках) і знайшла сваё адлюстраванне ў кінематографе. 

Здзейсніце пошук па малюнках у сетках. У якіх кінафільмах абыгрываецца сюжэт на аснове тэорыі шасці поціскаў рукі? 

Ці можна сцвярджаць, што «сеткавы свет – цесны»?

Праверце тэорыю шасці поціскаў рук у сацыяльных сетках. Пошук людзей у сацыяльных сетках, як правіла, настроены такім чынам, каб паказваць найбольш «блізкіх» нам людзей (нават пры паказе сяброў адвольна выбранага карыстальніка ў ліку першых будуць паказаны людзі, з якімі ў вас асабіста больш за ўсё знаёмых).

Выканайце наступныя дзеянні і пракаменціруйце вынік:

• 1. Знайдзіце ў пошуку любога чалавека, які не з’яўляецца вашым сябрам. Імя і прозвішча могуць быць адвольнымі. Таксама вы можаце націснуць на аватар любога выпадковага карыстальніка або выбраць кандыдата, які спадабаўся, па фільтры па горадзе ці краіне.
• 2. Перайдзіце ў спіс сяброў абранага чалавека. Вашы агульныя з гэтым чалавекам сябры могуць высвеціцца ўжо на дадзеным этапе, і ў такім выпадку колькасць поціскаў рук паміж вамі роўная аднаму праз любога агульнага знаёмага. Калі ж гэтага не адбылося, перайдзіце на старонку першага (самага верхняга) у спісе сябра.
• 3. Пераходзьце на старонку першага сябра кожны раз, пакуль не ўбачыце агульных сяброў. Як правіла, гэта адбудзецца значна хутчэй, чым праз пяць пераходаў. Падлічыце колькасць крокаў, і роўна столькі «поціскаў рук» вас аддзяляе ад першапачаткова абранага чалавека. 

У сучаснасці адбываецца рэзкі рост маштабаў вытворчасці, якая здзяйсняецца ў міжнародных формах (ТНК), дасягнуты якасна новы ўзровень сродкаў транспарту і сувязі, што забяспечвае хуткае распаўсюджванне тавараў і паслуг, рэсурсаў і ідэй з прыкладаннем іх у найбольш спрыяльных умовах. Рамкі эканамічнай дзейнасці выходзяць за нацыянальныя межы, набываюць міжнародны характар, які садзейнічае фарміраванню адзінай эканамічнай прасторы. Радыкальна змяняюцца сродкі камунікацыі, абмену эканамічнай, фінінсавай інфармацыяй, ствараюцца магчымасці аператыўнага, своечасовага і эфектыўнага рашэння вытворчых, навукова-тэхнічных, камерцыйных задач не горш, чым унутры асобных краін. Паслабленне жорсткасці дзяржаўных межаў палягчае свабоду перамяшчэння грамадзян, тавараў і паслуг, а памяншэнне ролі традыцыйных сацыяльных сувязей і звычаяў павышае мабільнасць людзей у тэрытарыяльных, духоўных і псіхалагічных адносінах, садзейнічае міжнароднай міграцыі. Людзі ўсё больш усведамляюць небяспеку абвастрэння праблем захавання, развіцця навакольнага асяроддзя і энергетычнага балансу, што абумоўлівае аб’яднанне намаганняў сусветнай супольнасці, кансалідацыю рэсурсаў, каардынацыю дзеянняў у розных сферах.

Суаднясіце назву фактару глабалізацыі і яго характарыстыку з тэксту, што змешчаны вышэй. 

Супярэчлівы характар глабалізацыі. У эканамічным аспекце глабалізацыя праяўляецца ў пашырэнні маштабаў дзейнасці і значным росце ўплыву транснацыянальных карпарацый, якія аказваюць уплыў на палітычныя рашэнні.

Некаторыя кампаніі маюць больш грошай і ўлады, чым цэлыя краіны? (2020)

• • Колькі кампаній з інфаграфікі вам вядома?
• • Што яны вырабляюць?
• • Якія брэнды хутчэй за ўсё раслі, а якія — падалі ў 2020 г.? Як вы думаеце чаму?
• • Выкажыце здагадку, як на становішча брэндаў паўплывала пандэмія COVID-19. Якое іх становішча зараз? 

Хваробы заўсёды былі спадарожнікамі чалавека, але сёння з-за глабальных тэндэнцый пагроза ўзнікнення глабальнай надзвычайнай сітуацыі ў галіне аховы здароўя моцная як ніколі. Таму для барацьбы з пандэміяй усе краіны зацікаўлены ў падключэнні да адзінай інфармацыйнай сістэмы пра навуковыя даследаванні захворванняў, меры прафілактыкі і эфектыўныя спосабы лячэння, вынікі апрабацыі вакцын, распаўсюджванне тэхналогій вытворчасці эфектыўных лекаў і да т. п.

Чаму ў 2019 г. Сусветная арганізацыя аховы здароўя ўключыла недавер да вакцынацыі ў спіс дзесяці глабальных пагроз для здароўя насельніцтва?

Чые аргументы (праціўнікаў ці прыхільнікаў вакцынацыі) высмейваў мастак у пачатку ХІХ ст.? Чаму вы так думаеце?

Якія адносіны да прышчэпак паказвае аўтар комікса ў ХХІ ст.? Якімі сродкамі даносіцца мэсэдж?

• • Вытворчасць вакцын з’яўляецца надзвычай развітым і прыбытковым бізнесам, таму вытворцы вакцын, уступаючы ў змову з работнікамі медыцынскіх дзяржаўных службаў, клінік і даследчых устаноў, выпускаюць і навязваюць вакцыны часцяком насуперак аб’ектыўнай мэтазгоднасці, з меркаванняў істотнай камерцыйнай выгады (форум праціўнікаў прышчэпкі, 2018 г.).
• • Штогод дзякуючы вакцынам удаецца ратаваць каля 3 млн дзяцей ад смяротных і надзвычай небяспечных інфекцыйных захворванняў, такіх як адзёр, пнеўманія, халера і дыфтэрыя. Вакцыны з’яўляюцца адным з самых эканамічна эфектыўных інструментаў для аховы здароўя, вынайдзеных чалавецтвам. Кожны долар ЗША, выдаткаваны на імунізацыю дзяцей, акупляецца ў памеры да 44 долараў. Але нягледзячы на гэта, у 2017 г. каля 1,5 млн дзяцей памерла ад хвароб, якія можна было б прадухіліць з дапамогай прышчэпкі. 

Культурная глабалізацыя – гэта ўсеагульны і шматбаковы працэс культурнай інтэграцыі, нацыянальных і этнічных супольнасцей, рост узаемаўплыву, паглыблення сувязей народаў. Тэрытарыяльныя межы паміж супольнасцямі становяцца ўсё больш пранікальныя, культурныя «межы» фактычна размываюцца. Фарміруецца глабальны ўніфікаваны свет матэрыяльных «культурных артэфактаў» – прадметаў асяроддзя, асабліва грамадскага прызначэння, што абкружае чалавека, які жыве ў больш ці менш буйным гарадскім цэнтры або ў непасрэднай блізкасці ад яго, часта здзяйсняе дзелавыя і забаўляльныя паездкі. У розных краінах аэрапорты, гасцініцы, аўтамабілі, рэстараны, супермаркеты, вакзалы, транспарт, камп’ютары, мабільныя тэлефоны, тэлевізары, сучасныя вышынныя будынкі выглядаюць практычна аднолькава.

Выкажыце здагадку, якія гарады вы бачыце на малюнках. З дапамогай пошуку па малюнках у інтэрнэце праверце свае меркаванні. Што вас здзівіла, засмуціла, узрадавала? 

У чым плюсы і мінусы «глабалізацыі біяграфіі»?

Нямецкі сацыёлаг Ульрых Бек – адзін з самых вядомых тэарэтыкаў глабалізму – звяртае асаблівую ўвагу на тое, што магчымасці, якія адкрывае глабалізацыя, ствараюць новае вымярэнне сацыяльнай няроўнасці і, па сутнасці, звязаны з вялікай рызыкай. Сучасны свет змяняецца настолькі дынамічна, што гэта выклікае праблемы фарміравання сацыяльнай ідэнтычнасці, для якой цяжка знайсці прыдатныя ўзоры ў мінулым. Новае, на думку Бека, заключаецца ў глабалізацыі біяграфіі. Гэтаму садзейнічаюць мультыкультурныя шлюбы і сем’і, сістэма транснацыянальнай вытворчасці, крамы, сябры, адукацыя, кіно, музыка. Прадстаўнікоў усіх кантынентаў, культур і рэлігій хвалююць экалагічныя праблемы, масавыя эпідэміі, беднасць «трэцяга свету», сацыяльныя рэформы, палітычная сітуацыя ў свеце. Аднак такая мадэль паводзінаў не з’яўляецца агульнараспаўсюджанай. Большасць насельнікаў глабальнага свету застаюцца прывязаныя да пэўнай тэрыторыі. Прычым часам гэта ўспрымаецца як прымета нізкага сацыяльнага статусу. 

Фарміраванне і рост уплыву глабальнай культуры («глабалізацыя» культуры) суправаджаецца ўзмацненнем цікавасці да лакальных асаблівасцей, культурных адрозненняў («лакалізацыі» культуры). Адбываецца змешванне разнародных культурных элементаў, якія вядуць да ўзнікнення «сінтэтычных» культурных форм і ўзораў у выніку ўзаемадзеяння глабальных, нацыянальных і рэгіянальных патокаў культурных уплываў і іх перапрацоўкі на лакальным узроўні.

Для абазначэння працэсу ўзаемадзеяння глабальнага і лакальнага англійскі сацыёлаг Роланд Робертсан у 1990-я гг. прапанаваў тэрмін глакалізацыя. Глакалізацыя – гэта працэс эканамічнага, сацыяльнага, культурнага развіцця, які характарызуецца суіснаваннем тэндэнцый глабалізацыі і тэндэнцый захавання і ўзмацнення рэгіянальных адрозненняў (замест іх чаканага знікнення). Вучоны сцвярджае, што «ўрэшце глабальныя і лакальныя тэндэнцыі ўзаемадапаўняюць і ўзаемапранікаюць адна ў адну, хоць у канкрэтных сітуацыях могуць прыйсці ў сутыкненне». 

Канкрэтызуйце прыкладамі з рэкламы праявы глакалізацыі (узаемадапаўненне і ўзаемапранікненне). Апішыце канкрэтную сітуацыю, пры якой можа адбыцца сутыкненне глабальнага і лакальнага. 

Растлумачце значэнне лозунгу «Думаць глабальна, дзейнічаць лакальна» ў сучасным свеце. Стварыце свой лагатып для гэтага лозунгу. 

Антыглабалізм.

Рэакцыяй на супярэчлівы характар глабалізацыі выступае рух антыглабалізму. Часцей за ўсё антыглабалісты асуджаюць разбуральныя сацыяльна-эканамічныя наступствы глабалізацыі і вылучаюць патрабаванні правядзення палітыкі «сацыяльна адказнай глабалізацыі». 

Прааналізуйце прадстаўленыя карыкатуры і вызначце, якія праблемы глабалізацыі яны раскрываюць. 

Амерыканскі сацыёлаг і гісторык Імануіл Валерстайн лічыцца адным з ідэолагаў руху антыглабалістаў. У адпаведнасці з тэорыяй свет-сістэмнага аналізу Валерстайна свет умоўна можна падзяліць на тры зоны: цэнтр (ядро), перыферыю і паўперыферыю. Асноўная віна за адсталасць перыферыі ляжыць на краінах «залатога мільярда» (цэнтр, ядро). Гэтыя высокаразвітыя краіны так кіруюць сістэмай капіталістычнай сусветнай гаспадаркі, што адсталыя краіны асуджаны заставацца адсталымі: іх сыравінныя рэсурсы купляюць па заніжаных цэнах, а прадаюць ім прадукты высокіх тэхналогій – па завышаных; іх не дапускаюць да перадавых тэхналогій; з іх выпампоўваюць не толькі капіталы, але і «мазгі». На думку вучонага, «арыстакраты» першага эшалона не толькі не маюць намеру падаваць руку дапамогі тым, хто імкнецца іх дагнаць, а наадварот, «б’юць па руках» тых, хто спрабуе ўхапіцца за поручні гэтага перадавога экспрэса. Узнікае і група краін, якая займае прамежкавае становішча (паўперыферыя). Яны з’яўляюцца пераферыйнымі ў адносінах да цэнтра, але пры гэтым з’яўляюцца «цэнтрам» у адносінах да яшчэ больш слабых краін (перыферыі). 

Для вырашэння пералічаных праблем антыглабалісты прапануюць лакалізацыю вытворчасці для згортвання пераразвітога сусветнага падзелу працы; выступаюць за выраўноўванне аплаты працы працаўнікоў падобнай кваліфікацыі ва ўсіх краінах свету; рэалізацыю міжнародных стандартаў сацыяльнай абароны і аховы працы; дэмакратычнае вырашэнне праблем міграцыі рабочай сілы; выпрацоўку міжнародных нарматываў, якія абмяжоўваюць дзейнасць ТНК; спісанне пазык краін, якія развіваюцца; увядзенне падаткаў на біржавыя спекуляцыі і да т. п.

Антыглабалісцкія арганізацыі і рухі вельмі неаднародныя, маецца мноства розных напрамкаў і плыняў. Дэманстрацыі антыглабалістаў апошнім часам становяцца ўсё больш частыя і прымеркаваны, як правіла, да пасяджэнняў Сусветнага банка, СТА, МВФ, іншых міжнародных арганізацый. У гэтых арганізацыях антыглабалісты бачаць асноўных правадыроў палітыкі глабалізацыі, адказных за яе негатыўныя наступствы.