*§ 4-1. Гарызонты інфармацыйнага грамадства

Станаўленне інфармацыйнага грамадства. У інфармацыйнай галіне за ўсю гісторыю чалавецтва некалькі разоў адбываліся настолькі радыкальныя змены, што іх можна назваць сапраўднымі рэвалюцыямі. Чалавецтва перажыло некалькі інфармацыйна-камунікацыйных рэвалюцый.

У сучасным бестсэлеры, кнізе «Галактыка Гутэнберга» (1960) канадскі філосаф Маршал Маклюэн прапанаваў канцэпцыю гісторыі сродкаў камунікацыі, а ў наступнай сваёй кнізе «Разуменне медыя» (1964) ён зрабіў спробу зразумець месца і ролю сродкаў камунікацыі ў сучасным жыцці. 

Маклюэн лічыў, што разгляд эвалюцыі сродкаў камунікацыі трэба пачынаць з дапісьмовага перыяду ў гісторыі культуры – перыяду панавання вуснай камунікацыі. Асноўным сродкам камунікацыі ў дапісьмовую эпоху з’яўляецца маўленне. Маўленне выступае інструментам, які дазваляе чалавеку назапашваць вопыт і веды ў форме, прыдатнай для таго, каб лёгка перадаваць гэтыя веды і максімальна эфектыўна іх выкарыстоўваць. Пераход ад вуснай культуры да эпохі пісьма пачынаецца з моманту ўзнікнення пісьменства. З пункту гледжання Маклюэна, прынцыповай зменай аказваецца вынаходства фанетычнага алфавіта ў параўнанні з іерагліфічным пісьмом. Менавіта з вынаходствам фанетычнага алфавіта адбываецца раскол паміж маўленнем і словам, пісьмо пераносіць гук у візуальную плоскасць. Пераваротным этапам і эвалюцыяй тэхналогіі пісьма становіцца распаўсюджванне друку. Тэхналогіяй новай культуры Маклюэн называе друкарскі станок, вынайдзены Гутэнбергам (адсюль і назва яго знакамітай кнiгі «Галактыка Гутэнберга»). Распаўсюджванне друкарскай тэхналогіі вядзе да змен у такіх галінах чалавечага жыцця, як навука, адукацыя, літаратура, мастацтва, грамадскі лад, эканоміка, палітычны лад.

Наступнай камунікацыйнай тэхналогіяй пасля друкарскага станка Гутэнберга аказваецца тэхналогія Марконі, ці электрычная тэхналогія. Гэта прыводзіць да новых трансфармацый культуры. Маклюэн не заспеў перыяду бурнага развіцця інтэрнэт-камунікацыі, аднак яго метадалогія даследавання дастасуецца да аналізу феноменаў сучаснай медыякультуры.

Прывядзіце прыклады з сучаснай медыясферы, якія пацвярджаюць ці аспрэчваюць наступныя прапановы Маклюэна:

• • З вынаходствам і развіццём сродкаў аўдыёвізуальнай камунікацыі (кіно, радыё, тэлебачанне і да т. п. ) наступае канец панавання друкаванага слова.
• • Сёння, калі электрычнасць стварае ўмовы ў вышэйшай ступені цеснага ўзаемадзеяння ў глабальным маштабе, мы імкліва вяртаемся ў аўдыёвізуальны свет адначасовых падзей і ўсеагульнай свядомасці.
• • …пад уплывам электрычнай тэхналогіі мы ў нашых самых звычайных паўсядзённых перажываннях і дзеяннях становімся падобныя да людзей прымітыўнай культуры. Гэты ўплыў уздзейнічае на нас не праз нашы думкі і меркаванні, да якіх мы навучыліся ставіцца крытычна, а праз наша паўсядзённае пачуццёвае жыццё, дзе выкрышталізоўваюцца матрыцы нашага мыслення і паводзінаў.
• • Зямны шар «сціснуўся» да памераў вёскі ў выніку электронных сродкаў сувязі, стала магчыма імгненная перадача інфармацыі з любога кантыненту ў любы пункт свету.
• • Род чалавечы зноў робіцца адзіным племем. 

«Разуменне медыя: знешнія пашырэнні чалавека»

«Галактыка Гутэнберга: станаўленне чалавека друкуючага»

Разгледзьце выявы вокладак кніг Маклюэна, выдадзеных у розныя гады ў розных краінах. Якімі сродкамі перадаецца асноўны мэсэдж твора? Якія малюнкі, сімвалы і словы выкарыстоўваюцца? Якія асацыяцыі яны выклікаюць? Якую кнігу вы абралі б для чытання? 

Асноўныя характарыстыкі інфармацыйнага грамадства. У Акінаўскай хартыі Глабальнага інфармацыйнага грамадства (2000) адзначалася, што інфармацыйна-камунікацыйныя тэхналогіі з’яўляюцца найважнейшым фактарам, які фарміруе грамадства ХХІ ст. Інфармацыйныя тэхналогіі становяцца жыццёвым стымулам развіцця сусветнай эканомікі, дазваляюць эфектыўна і творча вырашаць эканамічныя і сацыяльныя праблемы, шырэй выкарыстоўваць чалавечы патэнцыял, веды і ідэі, вызначаць тэндэнцыі развіцця грамадства, якое з’яўляецца інфармацыйным грамадствам.

Асноўныя рысы інфармацыйнага грамадства:

• 1. Павелічэнне ролі інфармацыі і ведаў у жыцці грамадства.
• 2. Рост колькасці людзей, занятых у сферы інфармацыйных і камунікацыйных тэхналогій.
• 3. Рост долі інфармацыйных прадуктаў і паслуг у валавым унутраным прадукце.
• 4. Шырокамаштабнае выкарыстанне ІКТ ва ўсіх сферах сацыяльна-эканамічнага, палітычнага і культурнага жыцця грамадства.
• 5. Стварэнне глабальнай інфармацыйнай прасторы.
• 6. Развіццё інфармацыйнай эканомікі, электроннага ўрада, электронных сацыяльных сетак і інш.

Разуменне, на якой стадыі фарміравання інфармацыйнага грамадства мы знаходзімся, дае індэкс сеткавай гатоўнасці (Networked Readiness Index), які з 2002 г. фарміруецца Сусветным эканамічным форумам. Ён заснаваны на чатырох вымярэннях: тэхналогіях, людзях, кіраванні, уплыве.

Стваральнікі даследчага праекта зыходзяць з палажэння, згодна з якім існуе шчыльная сувязь паміж развіццём ІКТ і эканамічным дабрабытам, бо ІКТ адыгрываюць сёння вядучую ролю ў развіцці інавацый, павышэнні прадукцыйнасці і канкурэнтаздольнасці, дыверсіфікуюць эканоміку і стымулююць дзелавую актыўнасць, тым самым садзейнічаюць павышэнню ўзроўню жыцця людзей.

Даведайцеся, якое месца займае Беларусь у індэксе сеткавай гатоўнасці. Якія краіны з'яўляюцца суседзямі Беларусі па гэтым Індэксе? 

Інтэрнэт як глабальная інфармацыйная сістэма. У 1983 г. за міжнароднай інфармацыйна-камунікацыйнай прасторай на аснове камп’ютарнай сеткі замацавалася назва – інтэрнэт.

З ідэяй стварэння звыклых для сучаснага карыстальніка інтэрнэт-старонак, зязаных з гіперспасылкамі, якія маюць стандартныя адрасы, упершыню выступіў у 1989 г. брытанскі вучоны Цім Бернерс-Лі. Ён прапанаваў выкарыстоўваць гэтую тэхналогію для хуткага і зручнага доступу да дакументацыі і матэрыялаў навуковых даследаванняў міжнароднага праекта CERN. Так была распрацавана канцэпцыя глабальнай камп’ютарнай сеткі – Сусветнай павуціны (World Wide Web) і створаны электронныя стандарты яе працы. 

Стварэнне Сусветнай павуціны можна параўнаць са з’яўленнем гіпертэксту. Электронная форма захоўвання і перадачы даных пачынае змяняць і змест электронных тэкстаў. Формай існавання пісьмовага тэксту ў Сетцы інтэрнэт з’яўляецца гіпертэкст. Гіпертэкст – гэта «форма пісьма, якая галінуецца і здзяйсняецца па запыце», ці «непаслядоўны запіс». Істотнымі характарыстыкамі гіпертэксту выступаюць яго мультымедыйнасць, графічная неаднароднасць, інтэрактыўнасць, нелінейнасць. Пісьмовы тэкст, які існуе ў друкаваным выглядзе, адрозніваецца ад гіпертэксту. Стварэнне Сусветнай павуціны адбылося ў выніку злучэння гіпертэкставых дакументаў у інфармацыйную сістэму, даступную з любога вузла Сеціва.

Інтэрнэт прайшоў некалькі этапаў свайго развіцця. У пачатку 1990-х гг. сфарміраваліся асноўныя магчымасці інтэрнэту, даступныя для сучаснага карыстальніка, у 2020-я гг. глабальная інфармацыйная сетка выкарыстоўвае алгарытмы вялікіх даных, тэхналогіі штучнага інтэлекту і інш.

Зараз мы знаходзімся ў Web 3.0?

Web 1.0 – гэта ўсе статычныя вэб-сайты, якія былі створаны з дапамогай HTML, CSS і JavaScript. У інтэрнэце было не так шмат вэб-дадаткаў. Не было ўзаемадзеяння, калі параўнаць з сённяшнім Сецівам. Акрамя таго, мы не маглі трансліраваць музыку і відэа.

Web 2.0 значна змяніўся ў параўнанні з Web 1.0. Гэта пачалося з інтэрактыўных інтэрфэйсаў і кантэнту, якія ўсе палюбілі. У Web 2.0 таксама назіраўся рост розных папулярных медыяплатформ, такіх як Вікіпедыя, YouTube, Flickr і Facebook. Гэта стварыла супольнасць аднадумцаў, дзе любому было лёгка падзяліцца інфармацыяй. Web 2.0 таксама пачаў перагрузку інфармацыі. Па даных ААН, колькасць карыстальнікаў інтэрнэту павялічылася з 738 млн да 3,2 млрд за кароткі тэрмін.

Пераход да Web 3.0 праяўляецца ў развіцці тэхналогій штучнага інтэлекту, вялікіх даных і інш., якія спросцяць прадстаўленне больш асабістага вэб-досведу, чым калі-небудзь раней. Акрамя таго, вэб-дадаткі будуць больш інтуітыўна зразумелыя і стануць больш даступныя для людзей, каб выкарыстоўваць іх у паўсядзённым жыцці і прафесійнай дзейнасці.

У той самы час актуальнай праблемай у свеце застаецца лічбавы разрыў, лічбавая няроўнасць, інфармацыйная няроўнасць (англ. Digital divide) – абмежаванне магчымасцей пэўных сацыяльных груп ці краін з-за адсутнасці (абмежавання) у іх доступу да сучасных сродкаў камунікацыі, Сеткі інтэрнэт. Напрыклад, на канец 2020 г. прыкладна 1,3 мрлд дзяцей ва ўзросце ад 3 да 17 гадоў не маюць дома доступу да інтэрнэту. Пра гэта паведамляецца ў новым дакладзе Дзіцячага фонду ААН (ЮНІСЕФ) і Міжнароднага саюза электрасувязі (МСЭ). Ва Усходняй Еўропе і Цэнтральнай Азіі без хатняга інтэрнэту абыходзяцца 36 млн хлопчыкаў і дзяўчынак, а гэта 42 % усіх школьнікаў у рэгіёне.

Лічбавы разрыў паміж моладдзю і пажылымі людзьмі павялічваецца ці памяншаецца?

Па даных статыстыкі выкарыстання інтэрнэту ў 2020 г. Digital 2021 вызначыла, што:

• • інтэрнэт-карыстальнікі пакалення бэбі-бумераў не нашмат радзей выкарыстоўваюць электронную камерцыю, чым інтэрнэт-карыстальнікі пакалення Z і пакалення міленіялаў;
• • жанчыны-карыстальнікі ва ўзросте ад 55 да 64 гадоў часцей робяць пакупкі ў інтэрнэце, чым мужчыны-карыстальнікі ва ўзросце ад 16 да 24 гадоў;
• • значная частка пажылых карыстальнікаў інтэрнэту гуляе ў відэагульні;
• • больш за 90 % карыстальнікаў пакалення Z гуляюць у гульні

Ці пацвярджаюцца дадзеныя вынікі даследавання вашымі асабістымі назіраннямі? Што вы можаце сказаць пра ІКТ-кампетэнцыі вашых пажылых сваякоў? 

Беларусь у інфармацыйную эпоху: магчымасці і перспектывы развіцця.

Развіццё інфармацыйнага грамадства з’яўляецца адным з прыярытэтаў развіцця Рэспублікі Беларусь. На пачатак 2021 г. на 9,5 млн жыхароў Рэспублікі Беларусь прыпадае 7,82 млн інтэрнэт-карыстальнікаў (пранікненне 80,8 %). 41 % насельніцтва карыстаецца сацыяльнымі сеткамі (3,9 млн). 95 % з гэтых карыстальнікаў выкарыстоўваюць сацсеткі з мабільных прылад (Digital 2021).

З мэтай распрацоўкі высокіх тэхналогій, у тым ліку інфармацыйных, і іх укаранення ў практыку ў нашай краіне створана адпаведная структура – Парк высокіх тэхналогій. Падобныя тэхнапаркі існуюць у ЗША, Кітаі, Ізраілі, Ірландыі, Фінляндыі, шэрагу іншых высокаразвітых краін. Здзяйсненне такога праекта ў Беларусі дае імпульс да развіцця ўласных інфармацыйных тэхналогій, а таксама прыцягвае ў краіну дадатковыя інвестыцыі. Важным этапам у працэсе інфарматызацыі ў нашай краіне стала прыняцце Дэкрэта Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь «Аб развіцці лічбавай эканомікі» (2017), накіраванага на пабудову ў Беларусі сучаснай лічбавай эканомікі. У ліку новаўвядзенняў кардынальна новыя як для нашай краіны, так і для большасці замежных дзяржаў праваадносіны па выкарыстанні перспектыўных тэхналогій блокчэйн і лічбавых знакаў (токенаў).

Пра папулярнасць прафесій у ІТ-сферы ў нашай краіне сведчыць першы ў Еўропе віртуальны помнік, устаноўлены ў цэнтры Мінска летам 2019 г.

Чаму стваральнікі выбралі фармат арт-інсталяцыі ў дапоўненай рэальнасці для ўвасаблення вобраза сістэмнага адміністратара, ІТ-спецыяліста?