Заключэнне

Заключэнне

Геаграфія ў сучасным свеце і яе галоўныя функцыі. Роля той ці іншай навукі ў сучасным свеце, яе значэнне ў жыцці грамадства абумоўлены функцыямі, якія яна выконвае.

Геаграфія — адзіная фундаментальная навука, якая займаецца комплексным вывучэннем праблем узаемадзеяння грамадства і прыроды. Яна актыўна супрацоўнічае практычна з усімі групамі навук: грамадскімі, прыродазнаўчымі, тэхнічнымі і інш. Узаемнае ўзбагачэнне ведамі спрыяе шырокай геаграфізацыі ўсёй сістэмы навуковых ведаў. У XXI ст. узмацняецца значэнне галоўных функцый геаграфіі — пазнавальнай і канструктыўнай.

Сутнасць пазнавальнай функцыі геаграфічнай навукі ў тым, што яна з’яўляецца неад’емнай часткай чалавечай культуры і служыць асновай для спасціжэння заканамернасцей узаемадзеяння грамадства і прыроды. Канчатковым вынікам вывучэння Зямлі чалавекам з’яўляецца геаграфічная карціна свету, якая дае цэласнае геаграфічнае ўяўленне аб Зямлі і прасторава-часавых асаблівасцях яе развіцця.

Клуб знаўцаў-географаў. «Географу не абавязкова быць хадзячай энцыклапедыяй, але ён павінен развіваць у сабе энцыклапедычную дапытлівасць... Геаграфія для мяне азначае нешта большае, чым проста прафесію: гэта хутчэй спосаб разумення свету. Географ не проста глядзіць і назірае — ён аўтаматычна імкнецца зразумець убачанае, жыццё іншых людзей і больш аб’ектыўна ацаніць уласнае жыццё...» — у гэтых словах выдатнага французскага географа, першай жанчыны, якая стала прафесарам сусветна вядомага ўніверсітэта Сарбоны, Жаклін Божа-Гарнье адлюстроўваюцца асаблівасці геаграфічнага ўспрымання свету.

Канструктыўная роля геаграфіі ў жыцці чалавецтва выяўляецца ў развіцці прыкладных геаграфічных даследаванняў. Яны грунтуюцца на выкарыстанні навейшых метадаў, камп’ютарных і дыстанцыйна-касмічных геаінфармацыйных тэхналогій.

З другой паловы XX ст. геаграфія іграе галоўную ролю ў даследаваннях і вырашэннях прыродна-рэсурсных праблем, праблем прыродакарыстання і аховы навакольнага асяроддзя, у экалагічных экспертызах гаспадарчых праектаў, маніторынгу асяроддзя пражывання чалавека і г. д.

Важнае значэнне маюць светапоглядныя, культурна-асветніцкія, выхаваўчыя, адукацыйныя і інфармацыйныя функцыі геаграфіі. Ёй належыць значная роля ў фарміраванні асноў ведаў аб свеце і месцы людзей у ім. Выконваючы светапоглядныя функцыі, геаграфія пашырае агульны кругагляд чалавека, фарміруе яго стаўленне да свету, дапамагае разабрацца ў глабальных праблемах, выхоўвае людзей у духу гуманізму і патрыятызму.

Культурна-асветніцкія функцыі геаграфіі разнастайныя. Геаграфічная культура — гэта частка культуры любога народа, якая ўключае культуру ўзаемаадносін народа з навакольным прыродным асяроддзем, культуру міжнацыянальных адносін, рэгіянальную культуру працы.

З геаграфічнай культурай звязаны выхаваўчыя функцыі геаграфіі, якія выяўляюцца ў фарміраванні і развіцці ў чалавека высокіх маральных якасцей, любові да Радзімы і беражлівых адносін да прыроды, настойлівасці і смеласці ў пошуках і дасягненні мэты.

Адной з найважнейшых функцый геаграфіі з’яўляецца інфармацыйная. Асаблівае месца тут займае вучэбная геаграфія, якая забяспечвае людзей геаграфічнымі ведамі і рыхтуе іх да правільнага ўспрымання інфармацыі аб навакольным асяроддзі, узаемадзеянні чалавека і прыроды.

П1

Функцыі і сферы дзейнасці географаў разнастайныя і пастаянна пашыраюцца, павялічваючы магчымасці ўздзеяння геаграфічнай навукі на развіццё чалавецтва.

Формы геаграфічнай дзейнасці і галіны выкарыстання геаграфічных ведаў

Формы прафесійнай дзейнасці спецыялістаў-географаў, якія прадстаўляюць розныя геаграфічныя дысцыпліны (а колькасць такіх дысцыплін у пачатку XXI ст. наблізілася да 90), вельмі разнастайныя (мал. 212-1).

Навукова-даследчая дзейнасць знаходзіць сваё праяўленне ў функцыянаванні цэлага шэрагу спецыялізаваных геаграфічных і роднасных ім устаноў, экспедыцый, навуковых стацыянараў, службаў маніторынгу, аховы прыроды і прыродакарыстання, геадэзіі, картаграфіі і геаінфарматыкі і г. д.

У Беларусі значная частка геаграфічных даследаванняў выконваецца ў Цэнтральным навукова-даследчым інстытуце комплекснага выкарыстання водных рэсурсаў, Беларускім навукова-даследчым цэнтры «Экалогія», Рэспубліканскім цэнтры па гідраметэаралогіі, кантролі радыеактыўнага забруджвання і маніторынгу навакольнага асяроддзя і інш.

З іншых навуковых устаноў у першую чаргу неабходна адзначыць Інстытут прыродакарыстання НАН Беларусі. Тут праводзяцца навуковыя даследаванні ў галіне прыродакарыстання, аховы навакольнага асяроддзя і геатэхналогій, геаэкалогіі, геаграфіі і палеагеаграфіі, кліматалогіі, гідрагеахіміі, гідраэкалогіі, геадынамікі.

Акрамя гэтага, географы паспяхова працуюць у многіх навучальных установах, навукова-вытворчых і праектных арганізацыях, удзельнічаюць у складанні тэрытарыяльных планаў гарадоў, адміністрацыйных раёнаў, курортных цэнтраў, нацыянальных паркаў і інш. Дзейнасць прафесійнага географа, як правіла, не абмяжоўваецца якой-небудзь адной формай. Яна ўяўляе сабой сінтэз даследчай працы, выкладання і ўдзелу ў грамадскім жыцці краіны.

Перспектывы развіцця геаграфіі ў першыя дзесяцігоддзі XXI ст. звязаны з узрастаннем яе канструктыўнай, пераўтваральнай ролі. Новая роля геаграфіі заключаецца ў далейшым пазнанні навакольнага свету і мэтанакіраваным яго пераўтварэнні ў інтарэсах усяго чалавецтва. Геаграфіі неабходна вызначыць сваё месца ў распрацоўцы гэтай грандыёзнай задачы, прапанаваць найбольш правільныя шляхі яе вырашэння.

Неабходна развіваць інтэграцыйныя працэсы ў геаграфіі. Удасканальваць яе галіны і напрамкі, якія аб’ядноўваюць даследаванні прыродных і сацыяльна-эканамічных з’яў.

Сістэма геаграфічных навук стане больш гібкай, асобныя яе часткі будуць «накладвацца», узаемадзейнічаць паміж сабой. Узнікнуць цалкам новыя «палі інтэграцыі», вобласці спалучэння геаграфічных і сумежных з імі навук.

Атрымае развіццё інфармацыйная геаграфія. Магчымасці хуткага масавага збору самай рознай інфармацыі будуць рэалізаваныя ў выглядзе серыі электронных атласаў. Яны будуць адлюстроўваць у рэальным часе змяненні паказчыкаў забруджвання атмасферы, вады ў рэках, азёрах і морах, высечкі і аднаўлення лясоў, узроўню злачыннасці, палітычнай напружанасці, курсаў валют, рыначных цэн і іншай інфармацыі.

Будзе актуальнай геаграфія бягучых рызык прыроднага, тэхнагеннага, антрапагеннага, касмічнага паходжання, рызык для людзей, сельскай гаспадаркі, транспарту, грашовых укладанняў. Геаграфія стане геаграфіяй хуткацечных працэсаў, адным з інструментаў кіравання працэсамі ўзаемадзеяння чалавека і прыроды, развіцця грамадства.

Міжнароднае супрацоўніцтва ў галіне геаграфіі і вырашэння глабальных праблем чалавецтва. У цяперашні час у свеце існуе разгалінаваная сістэма міжнароднага супрацоўніцтва, накіраваная на вырашэнне глабальных праблем чалавецтва.

Перш за ўсё гэта розныя структуры ў рамках ААН. Галоўная з іх — Міжнародная міжурадавая арганізацыя «Праграма ААН па навакольным асяроддзі» (ЮНЕП), заснаваная ў 1972 г. (мал. 213). Асноўнай мэтай ЮНЕП з’яўляецца арганізацыя і рэалізацыя мер, накіраваных на ахову і паляпшэнне навакольнага асяроддзя на карысць цяперашняга і будучых пакаленняў. Дэвіз Праграмы — «Навакольнае асяроддзе ў інтарэсах развіцця». Штаб-кватэра ЮНЕП знаходзіцца ў сталіцы Кеніі Найробі. Праграму каардынуе адміністрацыйны савет, у які ўваходзяць прадстаўнікі 58 краін свету. ЮНЕП інфармацыйна і фінансава падтрымлівае ўсе прынцыповыя міжнародныя акцыі ў галіне рацыянальнага выкарыстання і аховы навакольнага асяроддзя, склікае міжнародныя канферэнцыі. Па прапанове ЮНЕП штогод 5 чэрвеня адзначаецца Сусветны дзень навакольнага асяроддзя.

Актыўны ўдзел у вырашэнні праблем узаемадзеяння грамадства і прыроды прымаюць іншыя спецыялізаваныя ўстановы ААН: Арганізацыя Аб’яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры (ЮНЕСКА), Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя Аб’яднаных Нацый (ФАО), Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ), Сусветная метэаралагічная арганізацыя (СМА), Праграма развіцця ААН (ПРААН) і інш.

ЮНЕСКА існуе з 1946 г. (мал. 214). Яе паўнапраўнымі членамі з’яўляюцца 150 краін. 250 міжнародных няўрадавых арганізацый маюць кансультатыўны статус пры ЮНЕСКА і звыш 400 арганізацый падтрымліваюць з ёй дзелавыя кантакты. Штаб-кватэра ЮНЕСКА знаходзіцца ў Парыжы. Арганізацыя садзейнічае ўмацаванню міру і бяспекі, спрыяе супрацоўніцтву народаў у галіне адукацыі, навукі і культуры ў інтарэсах забеспячэння ўсеагульнай павагі да справядлівасці, законнасці, правоў чалавека і асноўных свабод.

ФАО працуе з 1945 г. (мал. 215). Яе членамі з’яўляюцца каля 150 дзяржаў. Штаб-кватэра знаходзіцца ў Рыме. Задача ФАО — садзейнічанне паляпшэнню харчавання і павышэнню ўзроўню жыцця, павышэнню прадукцыйнасці сельскай гаспадаркі, рыбаводства; удасканаленне сістэмы размеркавання харчавання і прадукцыі сельскай гаспадаркі. ФАО збірае, вывучае і распаўсюджвае інфармацыю па пытаннях харчавання і сельскай гаспадаркі (у тым ліку лесаводства і рыбаводства); падтрымлівае навуковыя, тэхнічныя і іншыя пошукі ў галіне сельскай гаспадаркі і харчавання.

СААЗ заснавана ў 1946 г. (мал. 216). Штаб-кватэра знаходзіцца ў Жэневе. Дзейнасць арганізацыі накіравана на барацьбу з асабліва небяспечнымі хваробамі, распрацоўку санітарных правіл і норм. СААЗ прыняла актыўны ўдзел у ацэнцы наступстваў ядзернай вайны для здароўя насельніцтва. Гэтыя работы паслужылі асновай для прыняцця сусветнай супольнасцю найважнейшых пагадненняў па забароне выпрабаванняў ядзернай зброі ў атмасферы, яго скарачэнні і нераспаўсюджванні.

СМА створана ў 1950 г. (мал. 217). Членамі арганізацыі з’яўляюцца больш за 150 краін. Штаб-кватэра размешчана ў Жэневе. СМА прыняла актыўны ўдзел у стварэнні сусветнага маніторынгу хімічнага саставу атмасферы і змянення клімату. Яна ўзначаліла кампанію па ацэнцы прычын і вынікаў антрапагенных змяненняў клімату, адыграла важную ролю пры распрацоўцы Рамачнай канвенцыі аб змяненні клімату (падпісана ў 1992 г.). СМА ўнесла важны ўклад у Венскую канвенцыю па ахове азонавага слоя і Манрэальскі пратакол па рэчывах, што разбураюць азонавы слой. Яна звяртае ўвагу сусветнай супольнасці на небяспечны стан азонавага слоя, выпадзенне кіслотных ападкаў, змяненне клімату, стыхійныя бедствы, забруджванне атмасферы і гідрасферы. Для гэтага СМА выкарыстоўвае ўласную сістэму глабальных назіранняў за азонам, станам атмасферы і гідрасферы.

Важную ролю ў вырашэнні геаэкалагічных праблем іграюць міжнародныя няўрадавыя арганізацыі: Міжнародны саюз аховы прыроды і прыродных рэсурсаў (МСАП), Сусветны фонд аховы прыроды (СФАП), Міжнародны савет навуковых саюзаў (МСНС) і інш.

МСАП (мал. 218) уключае 502 установы (дзяржаўныя, навуковыя, нацыянальныя і інш.) з 130 дзяржаў, а таксама 24 міжнародныя арганізацыі. Ён садзейнічае супрацоўніцтву паміж урадамі, нацыянальнымі і міжнароднымі арганізацыямі, асобнымі спецыялістамі па пытаннях абароны прыроды і аховы прыродных рэсурсаў. Найважнейшыя міжнародныя прыродаахоўныя акцыі МСАП: выпуск Чырвонай кнігі (1-ы том выйшаў у 1968 г.), прыняцце XIV сесіяй Генеральнай Асамблеі МСАП у 1978 г. Сусветнай стратэгіі аховы прыроды і Хартыі аховы прыроды.

Асаблівую ролю ў захаванні прыроды Зямлі іграюць грамадскія рухі і арганізацыі. Іх яркім прадстаўніком з’яўляецца экалагічная арганізацыя «Green Peace» («Зялёны свет»).

Географы прымаюць актыўны ўдзел у нацыянальных і міжнародных праектах, накіраваных на вывучэнне і ахову навакольнага асяроддзя. Іх дзейнасць узгадняе Міжнародны геаграфічны саюз (МГС), заснаваны ў 1922 г. (мал. 219). У цяперашні час у яго ўваходзяць геаграфічныя таварыствы 87 дзяржаў. Па ініцыятыве МГС праводзяцца даследаванні розных прыродных і сацыяльна-эканамічных працэсаў у свеце.

Клуб знаўцаў-географаў. Міжнародныя геаграфічныя кангрэсы сістэматычна праводзяцца з 1871 г. Яны спрыяюць абмену вопытам, ідэямі, вынікамі найважнейшых даследаванняў, развіццю навуковай і вучэбнай геаграфіі. 33-і Міжнародны геаграфічны кангрэс прайшоў у Пекіне (Кітай) з 21 па 25 жніўня 2016 г. У яго рабоце прынялі ўдзел каля 5000 географаў з 80 краін свету. Кангрэс быў прысвечаны праблемам фарміравання гарманічнага свету, устанаўлення гармоніі паміж чалавекам і прыродай, павагі культурных адрозненняў.

П2

Беларусь актыўна ўдзельнічае ў міжнародным супрацоўніцтве ў галіне аховы навакольнага асяроддзя. Рэспубліка падпісала 13 глабальных і 9 рэгіянальных міжнародных пагадненняў, а таксама 34 двухбаковыя і шматбаковыя дагаворы. Сфера міжнароднага супрацоўніцтва краіны ў галіне аховы навакольнага асяроддзя пастаянна пашыраецца.

Асаблівая ўвага ў міжнародным супрацоўніцтве надаецца пытанням умацавання прыгранічнага ўзаемадзеяння з сумежнымі краінамі. Адным з прыярытэтных напрамкаў супрацоўніцтва з прыгранічнымі дзяржавамі — Літвой, Расіяй і Украінай — з’яўляецца ахова трансгранічных водных аб’ектаў ад забруджвання і сумесны маніторынг іх стану. Беларусь далучылася да большай колькасці найважнейшых міжнародных прыродаахоўных канвенцый (мал. 220).

Клуб знаўцаў-географаў. З 21 па 25 жніўня 2016 г. у сталіцы КНР Пекіне прайшоў 33-і Міжнародны геаграфічны кангрэс, прысвечаны праблемам фарміравання гарманічнага свету, устанаўлення гармоніі паміж чалавекам і прыродай, павагі культурных адрозненняў.
Сусветны форум географаў, які праходзіць раз у 4 гады, сабраў каля 5000 дэлегатаў і гасцей з 80 краін свету. Навуковая праграма Кангрэса ўключала пленарныя пасяджэнні, працу 50 секцый, круглых сталоў і тэматычных форумаў, якія ахоплівалі ўсе актуальныя напрамкі геаграфічнай думкі — глабальныя кліматычныя змяненні, праблемы водазабеспячэння, захаванне біяразнастайнасці, прыроднай і культурнай спадчыны, урбанізацыі, землекарыстання, якасці жыцця, экалагічных пагроз і рызык, геаграфічнай адукацыі, палітычнай геаграфіі, рацыянальнага прыродакарыстання, устойлівага развіцця і г. д.
Кангрэс выбраў на наступны 4-гадовы тэрмін новага прэзідэнта Міжнароднага геаграфічнага саюза, ім стаў прадстаўнік Японіі прафесар Юкіа Хіміяма (Універсітэт Хакайда).