*§ 2-2. Публіцыстычны стыль

Сайт:	Профильное обучение
Курс:	Беларуская мова. 11 клас
Книга:	*§ 2-2. Публіцыстычны стыль
Напечатано::	Гость
Дата:	Пятница, 3 Май 2024, 20:33

Публіцыстычны стыль

Публіцыстычны стыль абслугоўвае сферу грамадскіх зносін. Публіцыстычны характар маюць матэрыялы перыядычнага друку, жанры грамадска-палітычнай літаратуры (рэпартаж, інтэрв’ю, эсэ, замалёўка і інш.), аратарскія выступленні на сходах, мітынгах.
Мэта публіцыстычнага стылю — спалучыць дакладнасць інфармацыі і вобразнасць, ацэначнасць маўлення з мэтай эмацыянальна ўздзейнічаць на слухача (чытача), фарміраваць яго перакананні, погляды.
Лексіка тэкстаў публіцыстычнага стылю вызначаецца агульнаўжывальным характарам, паколькі іх змест разлічаны на масавага чытача, а не на вузкіх спецыялістаў (як, напрыклад, навуковыя тэксты). На фоне нейтральнай пашырана тэрміналагічная, гутарковая і дыялектная лексіка, выкарыстоўваюцца метафары, параўнанні, гіпербала, іншыя вобразныя сродкі мовы. Інфармацыйнасць публіцыстычнага стылю патрабуе дакладнасці ў выкарыстанні фактаў, дат, уласных назваў і г. д.
Публіцыстычны стыль разлічаны на эмацыянальнае ўздзеянне, таму марфалагічныя асаблівасці, як правіла, накіраваны на выяўленне асабістых адносін аўтара да падзей. Адпаведна шырока ўжываюцца займеннікі і дзеясловы ў форме 1-й асобы адзіночнага і множнага ліку. Эмацыянальнасць, экспрэсіўнасць тэкстаў падтрымліваецца актыўным выкарыстаннем ацэначных форм, мастацкіх азначэнняў.
Сінтаксіс тэкстаў публіцыстычнага стылю характарызуецца пераважным ужываннем простых, няпоўных, намінатыўных сказаў, выкарыстаннем звароткаў, рытарычных пытанняў, пабочных канструкцый.
Тэксты публіцыстычнага стылю паводле формы маналагічныя, аднак па сутнасці яны арыентаваны на дыялог з чытачом, слухачом, гледачом.

Практыкаванне 12

Прачытайце тэкст. На яго аснове раскажыце пра асаблівасці публіцыстычнага стылю.

Прызначэнне публіцыстыкі — паведамляць навіны штодзённага жыцця, культуры, навукі, растлумачваць грамадска-палітычныя пытанні. Гэтым выклікана, з аднаго боку, выкарыстанне грамадска-палітычнай тэрміналогіі, з другога боку — моўных сродкаў для выказвання настрою, пачуццяў, у прыватнасці эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі. У публіцыстычным творы арганічна спалучаюцца лагічна-абстрактная, або навуковая, і эмацыянальна-вобразная, або мастацкая, формы адлюстравання рэчаіснасці. Разгледзім некаторыя стылёва-моўныя рысы наступнага тэксту:
Кніга — гэта вечны, незгасальны агонь людскога сэрца і розуму. На працягу вякоў яна была адным з самых поўных сродкаў перадачы вопыту з пакалення ў пакаленне. Яна адзіны жывы сведка чалавечага прагрэсу. Не зважаючы на новыя тэхнічныя сродкі фіксацыі і перадачы гэтага вопыту ў нашу эпоху, кніга і цяпер служыць і надалей будзе нязменна служыць чалавеку («Помнікі гісторыі і культуры Беларусі»).
Тэкст вызначаецца актуальнасцю тэмы (значэнне кнігі, ведаў). Яму ўласцівы пафаснасць, узнёсласць; наяўнасць словазлучэнняў, характэрных для публіцыстычнага стылю: незгасальны агонь, жывы сведка, наша эпоха, нязменна служыць і г. д. З дапамогай гэтыхмоўных сродкаў перадаецца адкрытая ацэначнасць, эмацыянальнасць маўлення. Аўтарская^м пазіцыя адлюстроўвае пашыраны ў грамадстве пункт погляду (А. Каўрус).

Практыкаванне 12-1

Прачытайце тэкст і запішыце яго па-беларуску.

Каждый публицистический текст имеет своей основой конкретные факты и ситуации. Публицист фиксирует их, обогащая аудиторию новыми сведениями, новыми знаниями (информирование). В публицистическом произведении обязательно разрабатывается определённая тема, касающаяся оперативных или проблемных ситуаций в экономике, политике, науке, культуре, быту и т. д., содержится анализ действительности и система логических суждений, доказательств и рекомендаций, нацеленных на изменение сложившихся ситуаций. Наконец, каждое публицистическое произведение — это эмоционально-образный авторский монолог. Публицист стремится передать не только свои мысли, но и чувства, своё видение и восприятие окружающего мира (Б. Стрельцов).

Раскажыце, якія функцыі выконвае публіцыстычны тэкст.
•Абгрунтуйце пастаноўку працяжніка ў перадапошнім сказе.

Слоўнік
фиксировать — фіксаваць
обогащать — узбагачаць, абагачаць
информирование — інфармаванне
касающийся — які мае адносіны
действительность (реальность) — рэчаіснасць

Практыкаванне 12-2

Прачытайце ўрыўкі з артыкула беларускай даследчыцы Тамары Трыпуцінай.

Мова газетных загалоўкаў

Першы нумар газеты «Звязда» выйшаў у 1917 годзе. З 1927 года газета выдаецца на беларускай мове, а гэта значыць, што яна не толькі асвятляе пытанні грамадска-палітычнага, эканамічнага і культурнага жыцця рэспублікі, але і выхоўвае любоў і павагу да роднай мовы.
Сацыялагічныя даследаванні сведчаць, што любая газета вельмі рэдка прачытваецца цалкам, але загалоўкі, як правіла, праглядаюць усе. Загаловак з’яўляецца своеасаблівым компасам, які дапамагае засяродзіць увагу чытача на пэўных матэрыялах. Арыгінальны загаловак прыцягвае ўвагу нават да не вельмі патрэбнага чытачу матэрыялу, а сапраўды цікавы артыкул можа застацца незапатрабаваным толькі таму, што загаловак аказаўся няўдалым.
Як жа газета «Звязда» спраўляецца з гэтай задачай?
Пераважная большасць загалоўкаў адпавядае патрабаванням, што прад’яўляюцца да газетных загалоўкаў. Ні змест, ні іх мова не выклікаюць пярэчання. Такім загалоўкам уласціва належная інфармацыйнасць, дакладнасць, лаканічнасць, яны вызначаюцца нарматыўнасцю лексічных і граматычных сродкаў. Аднак часам сустракаюцца загалоўкі, мова (лексіка, фразеалогія, сінтаксіс) якіх выклікае шэраг заўваг.
«“Зёлкі” ідуць» — так называецца матэрыял, у якім паведамляецца пра перамяшчэнне праз мяжу Беларусі наркатычных рэчываў. У беларускай мове зёлкі — гэта лекавыя расліны, ніякага іншага значэння слова не мае. І нягледзячы на тое, што журналіст узяў слова ў двукоссе, тым самым як бы папярэдзіўшы, што назоўнік ужываецца не ў сваім прамым значэнні, загаловак не стаў зразумелым.
У беларускай мове ўжываюцца дзеясловы любіць і кахаць. Першы дзеяслоў мае некалькі значэнняў, другі — адно: ён ужываецца, калі гаворка ідзе пра адносіны асоб мужчынскага і жаночага полу, не звязаных сваяцтвам: кахаць нявесту, кахаць мужа. Ва ўсіх іншых выпадках ужываецца дзеяслоў любіць: любіць радзіму, любіць прыроду, любіць музыку, любіць пагаварыць. Крыўдна, што ў выніку элементарнай моўнай неахайнасці з’яўляецца назва «Крылы, якія нас кахаюць». Аўтара не збянтэжыла, што загаловак цікавага і пазнавальнага артыкула, у якім расказваецца пра птушак, што жывуць побач з чалавекам, нагадвае недарэчную галаваломку.
Каб загалоўкі адпавядалі зместу тэксту, акрэслівалі яго праблематыку, былі не толькі дакладнымі, лаканічнымі, але бездакорнымі ў моўных адносінах, патрэбна высокая моўная культура журналістаў.
Яна — найважнейшая ўмова фарміравання культуры мовы чытачоў.

Якая праблема хвалюе аўтара?
Што перадае загаловак тэксту: тэму ці асноўную думку?
Дайце тэксту загаловак, які перадаваў бы яго асноўную думку.
Сфармулюйце патрабаванні да газетнага загалоўка. Якую ролю ён выконвае?
Чым, на вашу думку, можна патлумачыць небездакорнасць мовы газетных загалоўкаў?
Складзіце ўласныя прыклады з дзеясловамі любіць і кахаць, улічыўшы розніцу паміж іх значэннямі. Запішыце іх.

Практыкаванне 13

Прачытайце размову з вядомым скульптарам, прафесарам, загадчыкам кафедры скульптуры Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў Уладзімірам Іванавічам Слабодчыкавым, аўтарам мемарыяльнага знака «Залаты фаліянт», які быў урачыста адкрыты ў верасні 2008 года ў парку культуры і адпачынку імя Горкага ў Барысаве (Мінская вобласць) да 15-годдзя святкавання Дня беларускага пісьменства.

— Уладзімір Іванавіч, патлумачце, у чым арыгінальнасць задумкі «Залатога фаліянта».
— Мемарыяльны знак уяўляе сабой скульптуру ў выглядзе жанчыны, якая трымае над галавой кнігу. Такі ж самы выгляд мела аднайменная бронзавая статуэтка, якая ўручалася пераможцам 46-га рэспубліканскага конкурсу «Мастацтва кнігі».
Жаночы вобраз — гэта сімвал жаночага пачатку і пачатку ўсяго ў прынцыпе. Але гэта жаночая постаць вельмі стылізавана. Гэта, хутчэй, проста сілуэт, які не павінен адцягваць ад галоўнага — ад фаліянта. Сам фаліянт уяўляе сабой аб’ёмны малюнак кнігі, дзе дакладна відаць дзве старонкі. На першай я зрабіў дакладную копію першай старонкі скарынаўскай Бібліі, вядомай усім, на другой — яшчэ адзін малюнак самага першага кнігавыдаўца Беларусі.
—Такім чынам, пры стварэнні і бронзавай статуэткі, і памятнага знака вы адштурхоўваліся ад вытокаў беларускага кнігадрукавання.
— Сапраўды так. Мы вярнуліся да самай першай кнігі, выпушчанай на старабеларускай мове нашым суайчыннікам Ф. Скарынам. І тут усё становіцца вельмі сімвалічным: проста кніга, самая першая кніга і кніга за найлепшую кнігу (маецца на ўвазе ўзнагарода ў конкурсе). Мне гэта ідэя здаецца ўдалай, бо яна праверана часам і на працягу гадоў будзе актуальнай, хоць я дапускаю, што магчымы сякія-такія змены ці дапаўненні. У гэтай традыцыйнасці закладзена ўсё тое, што я хацеў выказаць...