§ 4. Аб'ектна-падзейная мадэль работы праграмы

Сучасныя праграмы, з якімі сёння працуюць карыстальнікі камп'ютара, адрозніваюцца ад тых, якія вы стваралі раней. Асноўнае адрозненне — узаемадзеянне карыстальніка з праграмай.

Праграмы, якія вы стваралі раней, узаемадзейнічалі з карыстальнікам з дапамогай тэкставага інтэрфейса (часта яго называюць інтэрфейсам каманднага радка). Пасля запуску праграмы вы ўводзілі даныя, праграма выконвалася, і вы бачылі вынік. І ўвод, і вывад даных здяйсняўся ў алфавітна-лічбавай форме.

Аперацыйныя сістэмы з графічным аконным інтэрфейсам (напрыклад, Windows) мяркуюць зносіны карыстальніка з праграмай з дапамогай элементаў кіравання. Да элементаў кіравання адносяць: кнопкі, разнастайныя меню, тэкставыя паведамленні, спісы і інш. Пры працы праграмы карыстальнік выбірае якi-небудзь элемент кіравання і здзяйсняе з ім пэўнае дзеянне (прыклад 4.1). Калі такое дзеянне для абранага элемента было вызначана, то праграма яго выконвае, інакш выдае паведамленне пра памылку.

Многія сістэмы праграмiравання дазваляюць ствараць праграмы з аконным інтэрфейсам. Такія праграмы называюць аконнымі дадаткамi (Windows Application Form). Ствараюцца яны як праект і складаюцца з некалькіх файлаў. Знешнi выгляд акна будучага дадатку будуецца на форме. Для формы захоўваюцца два файла — адзін змяшчае апісанне знешняга выгляду формы, другi — апісанне дзеянняў пры выбары карыстальнікам таго ці іншага элемента кіравання. Галоўны файл праекта змяшчае апісанне яго структуры, а таксама каманды па стварэнні формы і запуску дадатку.

Усе элементы, размешчаныя на форме, і сама форма ўтвараюць сістэму аб'ектаў, якiя ўзаемадзейнiчаюць. Спосаб іх узаемадзеяння заснаваны на аб'ектна-арыентаваным праграмiраванні.

Праектаванне інтэрфейса акна праграмы можна выконваць з выкарыстаннем RAD-тэхналогіі (Rapid Application Development) хуткая распрацоўка дадаткаў. Тэхналогія RAD характэрная для многіх сістэм праграмiравання. Хуткая распрацоўка стала магчымай за кошт таго, што элементы кіравання былі візуалізаваны і сабраны ў спецыяльныя бібліятэкі-VCL (Visual Component Library — візуальная бібліятэка кампанентаў).

Розныя элементы кіравання можна перацягваць з палітры кампанентаў на форму з дапамогай мышы. Працэс стварэння інтэрфейса будучай праграмы ўяўляецца аналагам працы з нейкім канструктарам. Праграміраванне ў RAD-асяроддзях з'яўляецца візуальным, паколькі код па стварэнні элементаў кіравання не пішацца, а генерыруецца асяроддзем. Задача праграміста — напісанне кода па кіраванні падрыхтаванымi кампанентамі.

Візуальнае праграмiраванне падтрымліваецца ў PascalABC і Delphi (код пішацца на мове Pascal), VisualBasic, C # і інш. (прыклад 4.2). Для навучання вучняў малодшых класаў выкарыстоўваецца вiзуальнае праграмiраванне ў асяроддзі скрэтч (Scratch).

Код на мове праграмiравання С++ можна пісаць у такіх асяроддзях візуальнага праграмiравання, як C++Builder, Qt і інш.

Многія элементы кіравання ў розных асяроддзях маюць аднолькавыя або сінанімічныя імёны (прыклад 4.3).

Арганізацыя ўзаемадзеяння паміж праграмай і карыстальнікам кіруецца падзеямі: карыстальнік можа націснуць на клавішу мышы або клавіятуры, перамясціць мыш, увесці тэкст і інш.

Кожная падзея звязана з якім-небудзь аб'ектам, якому перадаецца кіраванне ў той момант часу, калі адбываецца падзея.

У сучасных мовах праграмiравання падзеі і апрацоўшчыкі падзей з'яўляюцца цэнтральным звяном рэалізацыі графічнага інтэрфейса карыстальніка. Сярод асноўных падзей можна вылучыць тры катэгорыі: падзеі мышы, падзеі клавіятуры і сістэмныя падзеі (прыклады 4.4 — 4.6).

Запушчаны на выкананне праект знаходзіцца ў рэжыме чакання, рэагуючы на падзеі, улічаныя пры яго стварэнні, выкліканыя дзеяннямі карыстальніка або якія ўзнікаюць у самой праграме.

Аб'ектна-падзейная мадэль праграмы прадугледжвае наступнае:

• стварэнне аб'ектаў з характэрнымі ім уласцівасцямі і метадамі;
• апісанне падзей, пры якіх аб'ект можа выконваць алгарытм апрацоўкі даных, змяняць свой стан або актывізаваць іншы аб'ект.

1.  Якія праграмы называюць аконнымі дадаткамі?

2. Што разумеюць пад падзейным праграмiраваннем?

3. Якія тыпы падзей вы можаце назваць?