§ 29-3. Марфалагічны разбор лічэбніка. Сэнсава-стылістычная і тэкстаўтваральная роля лічэбнікаў у тэкстах розных тыпаў і стыляў маўлення

Практыкаванне № 0-284

Прачытайце тэксты. Вызначце іх стыль, абгрунтуйце свой адказ.

I. Валуны — згладжаныя вадой ці лёдам абломкі горных парод памерам больш за 10 см. Большыя за 1 м валуны называюцца глыбамі, або камлыгамі. Утвараюцца валуны пры выветрыванні, разбуральнай дзейнасці мораў, азёр, рэк, ледавікоў і іх талых вод, пры апаўзанні кавалкаў горных парод па схілах гор. Ледавіковыя валуны трапляюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі, найбольш на канцова-марэнных узвышшах. Прынесены яны ад 600 да 20 тыс. гадоў назад з Балтыйскага шчыта, Паўночна-Заходняй Рускай пліты. Памер валуноў памяншаецца з поўначы на поўдзень: у Паазер’і іх велічыня дасягае 6-11 м, на Беларускай градзе — 5-8 м, на Палессі — ад 1 да 3 м. Каля 65-75 % вялікіх валуноў — граніты, 20-25 % — гнейсы. Ёсць кварцыты, кварцавыя парфіры, даламіты і інш.

Вялікія і адметныя валуны ўзяты пад ахову дзяржавы як помнікі прыроды. У Беларусі такіх валуноў больш за 100 (Беларуская энцыклапедыя).

З якой мэтай у тэксце ўжываюцца лічэбнікі?
Выпішыце словазлучэнні з лічэбнікамі, запісаўшы іх словамі. Растлумачце правапіс лічэбнікаў.
● Растлумачце пастаноўку коскі або яе адсутнасць (перад злучнікам як) у выдзеленых сказах.

II. Гэтыя камяні ведае кожны. Ляжаць яны, уткнуўшыся ў зямлю, каля дарог і рэк, у полі і ў лесе.сн Прыбяры іх — і беларускі ландшафт стане бяднейшым.

Здаўна людзі па-свойму тлумачылі з’яўленне камянёў. У легендахл і народных казках часта сцвярджаецца, што валуны накідалі волаты, асілкі ці прыцягнулі чэрці. Старыя сцвярджаюць, што валуны растуць з зямлі, як грыбы.

Але валуны, як высветлілася, — іншаземныя прышэльцы, і прыйшлі яны сюды з ледавікамі. Рухаючыся праз Скандынаўскія горы, па дне Балтыйскага мора ў раўнінах Паўночнай Еўропы, лёд выдзіраў іх са свайго месца і цягнуў цэлыя глыбы абломкаў за сабою. Калі лёд растаў, камяні-падарожнікі аказаліся далёка ад сваёй радзімы (Паводле Б. Гурскага, Э. Ляўкова).

● Дайце характарыстыку гукам у выдзеленых словах.
● Выпішыце з тэксту два рады аднакаранёвых слоў у тым парадку, у якім яны ўтвораны адзін ад аднаго. Абазначце сродкі, з дапамогай якіх яны ўтвораны.

Практыкаванне № 284-1

Прачытайце тэкст, правільна ўжываючы склонавыя формы лічэбнікаў. Дайце тэксту загаловак.

Да 90-годдзя з дня нараджэння класіка беларускай літаратуры Уладзіміра Сямёнавіча Караткевіча, якое адзначалася ў 2020 годзе, у выдавецтве «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі» выйшла персанальная энцыклапедыя «Уладзімір Караткевіч».

Пачынаючы з 1986 года «Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі» выдала некалькі персанальных энцыклапедый: «Янка Купала» (калі першае выданне было ў адным томе, то другое — ужо ў трох), «Францыск Скарына», «Максім Багдановіч». Між іншым, персанальных энцыклапедый не так шмат на постсавецкай прасторы. Да 1991 года іх увогуле было, акрамя «купалаўскай», усяго толькі дзве — «М. Ю. Лермантаў» і «Т. Р. Шаўчэнка».

Энцыклапедыя «Уладзімір Караткевіч» уключае каля 1000 артыкулаў. Пад адной вокла..кай сабраны матэры..лы прыс(?)вечаныя бі..графіі і творчасці піс(?)менніка а так(?)сама людзям якія мелі стасункі з Уладзімірам Сямёнавічам даслед..валі і даследуюць яго літ..ратурную дзейнасць. Шмат артыкулаў прыс(?)вечана раманам аповес(?)цям апавядан..ям нарысам вершам п(?)есам клас..іка мастакам і кампазітарам для якіх яго творчасць стала крыніцай натхнен..я м..сцінам дзе ён быў у а..пачынку куды езд..іў па запрашэнн.. сяброў. Энцыклапедыя багата ілюстравана карцінамі, рэпрадукцыямі кніжнай графікі да твораў У. Караткевіча, фотаздымкамі.

Над стварэннем персанальнай энцыклапедыі працавалі вучоныя, пісьменнікі, музейныя работнікі, архівісты^с, бібліятэкары. Выданне дэманструе высокі ўзровень даследаванняў жыцця і творчасці легендарнага беларускага пісьменніка, а таксама дазваляе адкрыць новыя шляхі да засваення здзейсненага Уладзімірам Сямёнавічам Караткевічам у імя сваёй Айчыны (Паводле К. Ладуцькі, В. Ванінай).

Абгрунтуйце падзел тэксту на абзацы. У якім абзацы паведамляецца пра змест персанальнай энцыклапедыі «Уладзімір Караткевіч»?
Вызначце разрады ўжытых у тэксце лічэбнікаў паводле значэння і будовы. Перанясіце табліцу ў сшытак і запоўніце яе.

Зрабіце марфалагічны разбор двух лічэбнікаў з тэксту (на выбар).
● Запішыце выдзеленыя сказы, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, раскрываючы дужкі і ставячы знакі прыпынку. Пабудуйце схемы сказаў.
 Каму з дзеячаў беларускай культуры (гісторыі, мастацтва, навукі), на вашу думку, варта прысвяціць персанальную энцыклапедыю? Чаму? Аформіце пісьмова свае думкі ў выглядзе невялікага тэксту-разважання.