*§ 17-3. ЭКАЛАГІЗАЦЫЯ СУСВЕТНАЙ ГАСПАДАРКІ

Перадумовы эколагаарыентаваных змяненняў у сусветнай гаспадарцы. Пераход ад індустрыяльнага да постындустрыяльнага развіцця свету звязаны з абвастрэннем шэрагу экалагічных праблем (мал. 124-8).

Сучасны этап развіцця сусветнай гаспадаркі праходзіць ва ўмовах дэмаграфічнага пераходу і стабілізацыі росту колькасці насельніцтва ў развітых краінах пры захаванні росту насельніцтва ў краінах, якія развіваюцца, зон голаду і галечы. У гэтых умовах постындустрыяльныя краіны ажыццяўляюць пазітыўныя экалагічныя дзеянні. Да асноўных з іх адносяцца экалагізацыя эканомікі, фарміраванне «зялёных» сектараў у гаспадарцы дзяржаў, рацыяналізацыя спажывання і экалагізацыя жыцця і інш.

Экалагічныя праблемы прыводзяць да незваротных наступстваў і патрабуюць прыняцця рашэнняў на глабальным узроўні. Далейшае развіццё звыклым і традыцыйным шляхам сутыкаецца з двума сур'ёзнымі абмежаваннямі:

а) абмежаванасць магчымасцей навакольнага асяроддзя прымаць адходы вытворчасці;

б) неаднаўляльны характар прыродных рэсурсаў Зямлі.

Сучасная эколага-эканамічная сітуацыя прама паказвае на неабходнасць устойлівага экалагічна збалансаванага тыпу развіцця сусветнай гаспадаркі. Таму ў 2012 г. у Рыа-дэ-Жанейра ўпершыню ў гісторыі чалавецтва адбылася Канферэнцыя ААН, якая прыняла Дэкларацыю па ўстойлівым развіцці на прынцыпах «зялёнай» эканомікі, аховы навакольнага асяроддзя і выкараненні беднасці.

Вылучэнне на першы план пытанняў навакольнага асяроддзя ў працэсе эканамічнага развіцця атрымала назву экалагізацыі эканомікі.

Экалагізацыі эканомікі — гэта працэс укаранення ў эканоміку прынцыпаў рацыянальнага прыродакарыстання і мінімізацыі ўздзеяння на навакольнае асяроддзе пры эканамічнай дзейнасці.

Галоўная яе мэта — змяншэнне прыродаёмістасці сусветнай гаспадаркі.

Уплыў экалагізацыі на галіновую структуру сусветнай гаспадаркі. Разуменне сусветнай супольнасцю неабходнасці рэалізацыі прынцыпаў устойлівага развіцця і экалагізацыі эканомікі прыводзіць да змен у галіновай структуры сусветнай гаспадаркі.

Напрыклад, у электраэнергетыцы свету ў развітых краінах атрымлівае ўсё большае развіццё выкарыстанне альтэрнатыўных — аднаўляльных — крыніц энергіі: ветру, сонца, прыліваў, біямасы і інш. У галінах апрацоўчай прамысловасці атрымліваюць развіццё новыя эколагаарыентаваныя віды эканамічнай дзейнасці — вытворчасць электрамабіляў, энергазберагальных электрычных лямпачак, экалагічна чыстых прадуктаў харчавання, экалагічна чыстай мэблі і інш.

Пачынаюць актыўна развівацца экалагічна чыстыя віды транспарту ў гарадах — веласіпедны і пешаходны рух. Карэнным чынам мяняюцца адносіны да абыходжання з адходамі — адбываецца іх масавая ўтылізацыя на прынцыпах рэсайклінга (другаснага выкарыстання), вядзецца раздзельны збор смецця. У сельскай гаспадарцы атрымлівае развіццё арганічнае земляробства, нацэленае на мінімізацыю выкарыстання сінтэтычных угнаенняў, пестыцыдаў і інш.

«Зялёная» эканоміка, асноўныя прынцыпы і распаўсюджванне ў свеце. Экалагізацыі сусветнай гаспадаркі абумовіла з'яўленне прынцыпова новай яго формы — «зялёнай» эканомікі. Згодна з вызначэннем Арганізацыі ААН па ахове навакольнага асяроддзя (ЮНЕП),

«Зялёная» эканоміка — гэта эканоміка, якая павышае дабрабыт людзей і пры гэтым істотна зніжае рызыкі для навакольнага асяроддзя і яго дэградацыі.

Пераход да «зялёнай» эканомікі грунтуецца на шасці асноўных прынцыпах (мал. 124-9).

У рамках «зялёнай» эканомікі ў свеце сфарміраваліся наступныя сектары:

– «зялёная» хімія — навуковы напрамак па замене традыцыйных арганічных растваральнікаў і ўдасканаленні тэхналагічных працэсаў у буйнатанажных хімічных вытворчасцях, істотна скарачаецца іх уплыў на навакольнае асяроддзе (мал. 124-10);

– альтэрнатыўная энергетыка — сукупнасць перспектыўных спосабаў атрымання, перадачы і выкарыстання энергіі, якія маюць нізкую рызыку прычынення шкоды навакольнаму асяроддзю;

– устойлівы («зялёны») транспарт — арганізацыйная форма перамяшчэння, якая дазваляе знізіць узровень уздзеяння на навакольнае асяроддзе. Да яго адносяць пешаходны і веласіпедны рух, экалагічныя аўтамабілі (мал. 124-11, 124-12);

– перапрацоўка адходаў — паўторнае выкарыстанне або вяртанне ў абарот адходаў вытворчасці або смецця (мал. 124-13);

– энергаэфектыўнае жыллё — будаўніцтва і эксплуатацыя жылых дамоў з нізкімі выдаткамі на цяпло (мал. 124-14);

– арганічнае земляробства — гэта метад вядзення сельскай гаспадаркі, які выключае прымяненне хімічных угнаенняў, розных рэгулятараў росту раслін, генна-мадыфікаванага пасяўнога матэрыялу;

– экалагічны турызм — форма ўстойлівага турызму, нацэленая на наведванне адносна некранутых антрапагенным уздзеяннем прыродных тэрыторый і якая адлюстроўвае ідэю гармоніі паміж рэкрэацыяй і экалогіяй.

Свет і Беларусь. Якія сектары «зялёнай» эканомікі развіваюцца ў вашым населеным пункце? Якія атрымліваюць найбольшае развіццё ў сталіцы — г. Мінску?

Маштабы «зялёнага» сектара сусветнай гаспадаркі пакуль параўнальна невялікія. Кошт вырабленай прадукцыі і паслуг у гэтым сектары ў 2010 г. ацэньваўся ў 2 трлн дол., або 2,7 % сусветнага ВУП. У эканоміцы асобных дзяржаў уклад гэтага сектара прыкметна вышэй. Напрыклад, у ЗША «зялёная» эканоміка складае 4,2 % ВУП і ў ёй занята каля 3 млн чалавек. У Японіі — адпаведна 3,4 % ВУП і прыкладна 1,5 млн чалавек. У Германіі — каля 4,8 % плюс сусветнае лідарства па экспарце экалагічна чыстых тавараў і паслуг (у прыватнасці, больш за 12 % сусветнага гандлю абсталяваннем па захаванні клімату). У Вялікабрытаніі, якая з'яўляецца сусветным лідарам па долі «зялёнага» сектара ў ВУП, сектар складае 8,8 % ВУП, доля ў экспарце — 5 %, у агульнай занятасці — 3 %.

Падвядзём вынікі. Постындустрыяльныя краіны ажыццяўляюць пазітыўныя экалагічныя дзеянні. Да асноўных з іх адносяцца экалагізацыя эканомікі, фарміраванне «зялёных» сектараў у гаспадарцы дзяржаў, рацыяналізацыя спажывання і экалагізацыя жыцця і інш. Экалагізацыя эканомікі прыводзіць да змен у галіновай структуры сусветнай гаспадаркі і фарміраванню «зялёнай» эканомікі. У структуры «зялёнай» эканомікі створана сем сектараў.

Праверым свае веды. 1. Якія перадумовы ляжаць у аснове экалагізацыі сусветнай гаспадаркі? 2. Якія змены ў галіновай структуры сусветнай гаспадаркі адбыліся пад яе ўплывам? 3. Якія асноўныя прынцыпы «зялёнай» эканомікі? 4. Ахарактарызуйце коратка сектары «зялёнай» эканомікі.

Ад простага да складанага. Чым можна растлумачыць, што «зялёная» эканоміка пакуль атрымлівае пераважнае развіццё ў развітых краінах?

Ад тэорыі да практыкі. Выкарыстоўваючы дадатковую літаратуру і рэсурсы інтэрнэту, падрыхтуйце кароткае паведамленне «”Зялёны” транспарт у краінах Еўропы: геаграфія і віды».

	Падарожжа па Глабальнай сетцы. Сайт Праграмы ААН па навакольным асяроддзі.
	Даведнік па «зялёнай» эканоміцы.