§ 34. Атрыманне і прымяненне насычаных аднаасноўных карбонавых кіслот

Атрыманне

1. Акісленне альдэгідаў і спіртоў

Як вы ўжо ведаеце, карбонавыя кіслоты ўтвараюцца пры акісленні альдэгідаў:

або

У арганічнай хіміі ў схемах працэсаў акіслення часта выкарыстоўваюць сімвал кіслароду ў квадратных дужках [O]. Тады прыведзеныя вышэй ураўненні рэакцый можна запісаць у выглядзе схемы:

У сваю чаргу, альдэгіды атрымліваюцца пры акісленні спіртоў:

або

Таму кіслоты могуць быць атрыманы пры акісленні спіртоў без вылучэння альдэгіду як прамежкавага прадукту рэакцыі:

Пры гэтым у якасці акісляльніка звычайна выкарыстоўваюць перманганат калію KMnO₄ у прысутнасці сернай кіслаты.

2. Каталітычнае акісленне бутану

Воцатную кіслату можна атрымаць у выніку акіслення бутану кіслародам паветра на каталізатары:

Як відаць з ураўнення рэакцыі, з адной малекулы бутану ўтвараюцца дзве малекулы воцатнай кіслаты.

З прамысловым атрыманнем мурашынай кіслаты вы можаце пазнаёміцца, перайшоўшы па спасылцы ў QR-кодзе.

Прымяненне

Найбольш шырокае прымяненне мае воцатная кіслата. Вам напэўна вядома, што разбаўлены водны раствор воцатнай кіслаты, які называецца сталовы воцат, шырока выкарыстоўваецца ў побыце як прыправа да ежы і кансервант. Акрамя таго, воцатная кіслата выкарыстоўваецца для атрымання ацэтатнага шоўку (§ 44) і сінтэзу лекаў. Так, аспірын з’яўляецца складаным эфірам воцатнай кіслаты.

Складаныя эфіры карбонавых кіслот прымяняюцца ў якасці растваральнікаў і духмяных рэчываў.

Натрыевыя і каліевыя солі пальміцінавай і стэарынавай кіслот валодаюць мыйнымі ўласцівасцямі і з’яўляюцца састаўной часткай мыйных сродкаў.

*Прамысловае атрыманне мурашынай кіслаты

У прамысловасці мурашыную кіслату ў асноўным атрымліваюць узаемадзеяннем аксіду вугляроду(II) з гарачым растворам гідраксіду натрыю пры павышаным ціску. Пры гэтым утвараецца фарміат натрыю:

Далей мурашыную кіслату выдзяляюць апрацоўкай фарміату натрыю сернай кіслатой:

Пытанні і заданні

1. Які спірт трэба акісліць для атрымання кіслаты, формула якой CH₃ CH₂ CH₂ COOH? Напішыце схему дадзенай рэакцыі. Дайце назвы арганічным рэчывам.

2. Прывядзіце структурную формулу і назву карбонавай кіслаты Х, якая з’яўляецца ізамерам бутанавай кіслаты. Як можна атрымаць кіслату Х, маючы ў распараджэнні адпаведны альдэгід, сульфат медзі(II), раствор гідраксіду натрыю і дыстыляваную ваду? Напішыце ўраўненні ўсіх неабходных рэакцый, укажыце ўмовы іх працякання і растлумачце з’явы, якія назіраюцца.

3. Укажыце сцверджанні, справядлівыя для рэчыва, формула якога:

4. У выніку награвання воднага раствору рэчыва А з аміячным растворам аксіду серабра на сценках прабіркі ўтварыўся бліскучы налёт.

Укажыце спосаб атрымання рэчыва А:

5. Разлічыце масу воцатнай кіслаты, якую можна атрымаць каталітычным акісленнем 1 м³ бутану (н. у.), калі выхад прадукту рэакцыі складае 95 %.