§ 30. Хімічныя ўласцівасці, атрыманне і прымяненне альдэгідаў
Хімічныя ўласцівасці альдэгідаў
Хімічныя ўласцівасці альдэгідаў перш за ўсё абумоўлены наяўнасцю ў іх малекулах альдэгіднай групы. Па месцы двайной сувязі альдэгіднай групы могуць працякать рэакцыі далучэння.
1. Гідрыраванне. Далучэнне вадароду
Малекула альдэгіду можа далучыць па двайной сувязі малекулу вадароду. Такая рэакцыя суправаджаецца разрывам π-сувязі ў малекуле альдэгіду, бо яна менш трывалая, чым σ-сувязь:
Умовы працякання дадзенай рэакцыі падобныя да рэакцый гідрыравання алкенаў: сумесь вадароду з парай альдэгіду прапускаюць над нагрэтым нікелевым каталізатарам.
Прадуктам далучэння вадароду да альдэгідаў з’яўляецца першасны спірт.
У выніку далучэння вадароду малекула альдэгіду аднаўляецца, таму рэакцыю з вадародам таксама называюць реакцыяй аднаўлення альдэгідаў.
2. Акісленне
Альдэгідная група лёгка акісляецца. У якасці акісляльнікаў могуць выступаць іоны металаў, якія размяшчаюцца ў радзе актыўнасці правей вадароду — іоны серабра (Ag+) і медзі (Cu2+).
Акісленне альдэгідаў аміячным растворам аксіду серабра
Калі да разбаўленага раствору нітрату серабра прыліць раствор аміяку, то выпадзе белы асадак аксіду серабра:
Гэты асадак адразу ж раствараецца ў лішку аміяку. Празрысты раствор, які ўтвараецца, называецца аміячным растворам аксіду серабра. Калі да гэтага раствору дабавіць раствор воцатнага альдэгіду і сумесь асцярожна нагрэць, то неўзабаве на сценках прабіркі ўтворыцца бліскучы люстраны налёт серабра, дзякуючы чаму гэта рэакцыя называецца рэакцыяй «сярэбнага люстра».
У рэакцыі, якая працякае, воцатны альдэгід акісляецца да воцатнай кіслаты, а аксід серабра аднаўляецца з утварэннем металічнага серабра:
Рэакцыя «сярэбранага люстра» з’яўляецца якаснай рэакцыяй на альдэгіды.
Акісленне альдэгідаў гідраксідам медзі(II)
У якасці акісляльніка альдэгідаў да адпаведных кіслот можа быць выкарыстаны таксама гідраксід медзі(II). Для правядзення такой рэакцыі ў прабірку змяшчаюць раствор сульфату медзі(II), потым дабаўляюць раствор шчолачы. Пры гэтым выпадае блакітны асадак гідраксіду медзі(II):
Потым у прабірку з асадкам дабаўляюць водны раствор альдэгіду і сумесь награваюць. У працэсе награвання першапачаткова блакітны асадак становіцца жоўтым, а пры далейшым награванні — чырвоным. Ураўненне рэакцыі, якая працякае:
Як відаць з прыведзенага ўраўнення рэакцыі, у выніку аднаўлення гідраксіду медзі(II) утвараецца жоўты асадак гідраксіду медзі(I), які пры награванні раскладаецца з утварэннем чырвонага аксіду медзі(I).
Як і ў выпадку рэакцыі «сярэбранага люстра», прадуктам акіслення альдэгіду з’яўляецца карбонавая кіслата.
Рэакцыя акіслення альдэгідаў гідраксідам медзі(II), таксама як і рэакцыя «сярэбранага люстра», з’яўляецца якаснай рэакцыяй на альдэгіды.
Здольнасць альдэгідаў акісляцца да карбонавых кіслот і аднаўляцца да спіртоў асабліва наглядна дэманструе ўзаемасувязь паміж класамі арганічных злучэнняў, дзякуючы якой рэчывы аднаго класа могуць быць атрыманы з прадстаўнікоў іншых класаў.