§ 10. Адаптацыі арганізмаў да жыцця ў вадзе. Экалагічныя групы водных жывёл

*Экалагічныя групы водных жывёл

У водным асяроддзі жывёльны свет больш багаты, чым раслінны. Паколькі жывёлы належаць да гетэратрофаў і сонечнае святло не з’яўляецца для іх умовай існавання, то яны засялілі воднае асяроддзе да самых вялікіх глыбінь. Паводле тыпу марфалагічных і паводзінскіх адаптацый гідрабіёнтаў падзяляюць на тры асноўныя экалагічныя групы: планктон, нектон, бентас.

Планктон (ад грэч. planktós — які лунае, блукае) — арганізмы, якія жывуць у тоўшчы вады і перамяшчаюцца пад уздзеяннем яе цячэння. У залежнасці ад сістэматычнай прыналежнасці іх падзяляюць на зоапланктон, фітапланктон і мікробапланктон. Да зоапланктону належаць жывёлы: кішачнаполасцевыя, дробныя ракападобныя, лічынкі некаторых іншых беспазваночных. Фітапланктон прадстаўлены водарасцямі і аўтатрофнымі пратыстамі, а мікробапланктон — бактэрыямі.

Усе адаптацыі зоапланктону ў асноўным накіраваны на павышэнне плывучасці цела:

1) павелічэнне паверхні цела за кошт сплесквання і падаўжэння формы, развіцця вырастаў і шчацінак; утварэнне гідрафобных паверхняў цела;

2) памяншэнне шчыльнасці цела ў сувязі з рэдукцыяй шкілета, наяўнасцю тлушчавых кропель, пузыркоў паветра, слізістых чахлоў, пеністых паплаўкоў.

Нектон (ад грэч. nēktós — які плавае) — арганізмы, якія жывуць у тоўшчы вады і вядуць актыўны спосаб жыцця. Прадстаўнікамі нектону з’яўляюцца галаваногія малюскі, рыбы, кітападобныя, ластаногія. У прэсных вадаёмах, акрамя рыб, да нектону ставяцца земнаводныя і насякомыя, якія актыўна плаваюць. Супрацьстаяць цячэнню ім дапамагаюць адаптацыі да актыўнага плавання і памяншэння трэння цела. Актыўнае плаванне дасягаецца за кошт добра развітой мускулатуры. Пры гэтым могуць выкарыстоўвацца энергія выкінутага струменя вады, выгінанне цела, плаўнікі, ласты. Памяншэнню трэння цела спрыяюць: абцякальная форма цела, эластычнасць скурнага покрыва, наяўнасць на скуры лускі і слізі.

Бентас (ад грэч. bénthos — глыбіня) — арганізмы, якія жывуць на дне вадаёма або ў тоўшчы доннага грунту марскіх і кантынентальных вадаёмаў. Бентас падзяляюць на раслінны (фітабентас) і жывёльны (заабентас).

У марскім заабентасе жывёлы адрозніваюцца паводле становішча адносна грунту. Адны з іх жывуць у тоўшчы грунту або ў глеі (інфаўна — ланцэтнік, шматшчацінкавыя чэрві, некаторыя двухстворкавыя малюскі і ігласкурыя). Іншыя жывёлы жывуць на паверхні дна — яны або прымацоўваюцца да субстрату (эпіфаўна — губкі, гідроіды, актыніі і каралы, гарыцы, марскія жалуды), або актыўна перамяшчаюцца па паверхні грунту (анфаўна — малюскі, большасць ігласкурых, ракападобныя). Да бентасу таксама залічваюць жывёл, якія плаваюць паблізу ад дна і толькі перыядычна апускаюцца на дно (нектабентас — крэветкі, мізіды, галатурыі, скаты, камбала).

У прэсных вадаёмах заабентас якасна і колькасна бяднейшы, чым у марскіх. З жывёл у яго ўваходзяць прасцейшыя, губкі, круглыя чэрві, малашчацінкавыя чэрві, п’яўкі, малюскі, ракападобныя і лічынкі водных насякомых.

Адаптацыі бентасных арганізмаў накіраваны на памяншэнне плавучасці:

1) пацяжэнне цела за кошт ракавін (малюскі), хіцінізаванай кутыкулы (ракі, крабы, амары, лангусты);

2) замацаванне на донным субстраце з дапамогай органаў фіксацыі (прысоскі ў п’явак, кручкі ў лічынак шыцікаў) або пляскатага цела (скат, камбала). Некаторыя прадстаўнікі закопваюцца ў грунт (многашчацінкавыя чэрві).