§ 24–1. Культура Беларусі ў першай палове XIX ст.

2. Літаратура

У першай палове XIX ст. працягваўся працэс фарміравання новай беларускай літаратуры, заснаванай на народных традыцыях і фальклоры. Галоўным героем літаратурных твораў стаў беларускі прыгонны селянін з яго нягодамі, клопатамі, перажываннямі, імкненнем да барацьбы за лепшую будучыню.

Адным з першых пачаў выкарыстоўваць у сваіх творах жывую беларускую гаворку беларускі пісьменнік, драматург В. Дунін-Марцінкевіч. Героі яго твораў гавораць на розных мовах: сяляне — на беларускіх дыялектах, шляхціцы — па-польску, чыноўнікі — па-польску і часам па-руску. Найбольш вядомымі сталі творы В. Дуніна-Марцінкевіча «Сялянка», «Пінская шляхта», «Гапон».

Свой уклад у развіццё новай беларускай літаратуры ўнеслі Я. Чачот, Я. Баршчэўскі, У. Сыракомля. На аснове беларускіх народных песень, казак, паданняў Я. Баршчэўскі стварыў адзін з лепшых сваіх твораў «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях».

Выбітнымі помнікамі літаратуры першай паловы XIX ст. з'яўляюцца ананімныя паэмы «Энеіда навыварат» і «Тарас на Парнасе», якія распаўсюджваліся ў рукапісных копіях. У цяперашні час найбольш верагоднымі іх аўтарамі лічацца В. Равінска і К. Вераніцын.

Першым беларускім сялянскім паэтам стаў П. Багрым. 3a распаўсюджванне антыпрыгонных твораў ён быў адпраўлены ў салдаты. Царскія чыноўнікі канфіскавалі тры сшыткі паэтычных твораў, якія не знойдзеныя да гэтага часу.

Творчасць У. Сыракомлі, Я. Баршчэўскага, А. Міцкевіча, В. Дуніна-Марцінкевіча стала прыкладам мастацкага стылю «рамантызм», які быў распаўсюджаны ў Еўропе ва ўсіх відах мастацтва ў канцы XVIII — першай палове XIX ст.