§ 13. Версальска-Вашынгтонская сістэма міжнародных адносін

5. Спроба стварэння арганізацыі для падтрымання міру

Сучасная ідэя мірнага суіснавання еўрапейскіх народаў упершыню была выказана ў эпоху Асветы нямецкім філосафам Э. Кантам. У палітычным трактаце «Да вечнага міру» (1795) ён абгрунтаваў асноўныя прынцыпы мірнага згуртавання нацый, апісаў культурныя і філасофскія асновы будучага аб’яднання Еўропы. Знакаміты філосаф па сутнасці першым выразіў ідэю стварэння міжнароднай арганізацыі для вырашэння канфліктных сітуацый, умацавання і захавання міру паміж дзяржавамі.

Першай спробай рэалізацыі гэтай ідэі стаў Свяшчэнны саюз еўрапейскіх манархаў (1815), абвешчаны пасля напалеонаўскіх войнаў. Ідэалагічнай асновай саюза было хрысціянства. У дакуменце «Трактат Брацкага і Хрысціянскага Саюза» імператары Аўстрыі і Расіі і кароль Прусіі гаварылі аб тым, што ўзаемныя адносіны павінны абапірацца на «вечны закон Бога Збавіцеля». Яны прапанавалі кіравацца ў адносінах з усімі іншымі ўрадамі «запаведзямі гэтай святой веры, запаведзямі любові, праўды і міру». Аднак гэтым спадзяванням не наканавана было ажыццявіцца.

Наступным крокам стала стварэнне пасля Першай сусветнай вайны Лігі Нацый, непасрэднай папярэдніцы ААН. Як ужо адзначалася, прэзідэнт В. Вільсан прапанаваў стварыць спецыяльную міжнародную арганізацыю з мэтай падтрымання і захавання міру. Амерыканцы разлічвалі адыгрываць у ёй вядучую ролю. Аднак Ліга Нацый апынулася пад кантролем не адной, а некалькіх еўрапейскіх дзяржаў.

Па плане Вільсана гэтая арганізацыя мела права ў мэтах падтрымання міру накладаць на дзяржаву-агрэсара эканамічныя санкцыі, не падмацоўваючы іх ваеннай сілай. Дапускалася магчымасць перагляду існуючых дзяржаўных межаў, калі тры чвэрці дэлегацый Лігі Нацый прызнаюць іх не адпавядаючымі новым нацыянальным умовам і прынцыпам самавызначэння нацый.

Прапановы амерыканскага прэзідэнта, прадстаўленыя ім на канферэнцыі краін-саюзніц у Парыжы, не атрымалі адназначнай ухвалы ўдзельнікаў. Многія ўсведамлялі, што прыгожыя словы Вільсана аб міжнароднай бяспецы — не больш чым шырма для экспансіянісцкіх задум ЗША, якія не ўдзельнічалі ў тайных дагаворах краін Антанты. Таму Злучаныя Штаты імкнуліся ануляваць іх і ўвайсці ў новы сусветны парадак, кіруючыся прынцыпам «адчыненых дзвярэй» і «роўных магчымасцей», усведамляючы сваю эканамічную магутнасць. ЗША былі ўпэўнены ў сваім поспеху ў канкурэнтнай барацьбе на знешніх рынках. Прапаноўваючы дапусціць у Лігу Нацый Германію і малыя краіны, Вільсан разлічваў, што яны патрапяць у эканамічную залежнасць ад ЗША.

У большай сваёй частцы мірны план прэзідэнта Вільсана не быў рэалізаваны, аднак па адным пытанні ён усё-ткі ажыццявіўся. Арганізацыя пад назвай Ліга Нацый была створана для таго, каб дзяржавы свету змаглі сумесна абмяркоўваць узнікаючыя праблемы. У агульнай колькасці 63 дзяржавы сталі членамі Лігі Нацый. Краіна — ініцыятар стварэння Лігі Нацый так і не ўвайшла ў яе склад з-за таго, што ў ёй першапачаткова пераважалі інтарэсы еўрапейскіх дзяржаў.

Ліга Нацый стваралася для прадухілення вайны і рэгулявання мірных адносін, але фактычна яе галоўная задача заключалася ў наглядзе за кіраваннем былымі калоніямі пераможаных дзяржаў. Яна была заклікана падтрымліваць Версальскую сістэму міжнародных адносін, садзейнічаць стварэнню сістэмы калектыўнай бяспекі, аднак ні з тым, ні з другім яна не здолела справіцца, таму ініцыятыва перайшла ў рукі асобных дзяржаў.