§ 9–1. Развіццё прамысловасці, гандлю, фінансаў і транспарту ў 60-я гг. XIX — пачатку XX ст.

3. Рост гарадоў як фабрычна-завадскіх і гандлёвых цэнтраў

У другой палове XIX — пачатку XX ст. пад уздзеяннем прамысловага перавароту многія беларускія гарады сталі ператварацца ў буйныя прамысловыя цэнтры.

Да 1913 г. адным з найважнейшых прамысловых цэнтраў стаў Мінск, які быў і буйным чыгуначным вузлом. У прамысловасці горада было занята каля 12 тыс. чалавек. Каля 2 тыс. рабочых працавалі ў чыгуначных майстэрнях Маскоўска-Брэсцкай і Лібава-Роменскай чыгунак і на металаапрацоўчых заводах. Значнае месца займалі рабочыя харчовай прамысловасці. Рабочыя горада былі занятыя таксама ў гарбарна-абутковай, цаглянай, чарапічнай і шпалернай прамысловасці.

Другім па значнасці прамысловым цэнтрам быў Віцебск. Толькі на адной дзвінскай ільнопрадзільнай фабрыцы было 1400 рабочых. Трэці па значнасці прамысловы цэнтр — Гродна. Найбольшая частка прамысловага пралетарыяту была засяроджаная ў вытворчасці тытуню, асноўную ролю ў якім адыгрывала акцыянернае таварыства «Шарашэўскі». Астатнія рабочыя працавалі на адносна невялікіх прадпрыемствах металаапрацоўчай, дрэваапрацоўчай, гарбарнай і іншых галін прамысловасці.

Дзякуючы перасячэнню водных і чыгуначных шляхоў, наяўнасці вялікіх запасаў драўніны і таннай рабочай сілы атрымаў значнае прамысловае развіццё Пінск. У 1913 г. тут налічвалася да 6 тыс. прамысловых рабочых, занятых у асноўным у металаапрацоўчай, дрэваапрацоўчай і запалкавай прамысловасці. Каля траціны гараджан працавалі на фанерна-запалкавай фабрыцы «Прагрэс-Вулкан».

Гомель гэтак жа быў адносна буйным прамысловым цэнтрам. Напярэдадні Першай сусветнай вайны ў фабрычна-завадской і дробнай прамысловасці горада працавала каля 6 тыс. рабочых. Значная колькасць рабочых была засяроджаная ў дрэваапрацоўчай і запалкавай прамысловасці, у лакаматыўных і вагонарамонтных майстэрнях Лібава-Роменскай і Палескай чыгунак.

У гарадах павялічылася колькасць насельніцтва, адбылося пашырэнне тэрыторыі. На ўскраінах гарадоў з'явіліся рабочыя пасёлкі. Узнікла неабходнасць у новых транспартных сродках, якія маглі даставіць вялікую колькасць людзей з адной часткі горада ў другую. Такім транспартным сродкам стала конна-рэйкавая дарога (конка), вагончык якой за раз мог перавозіць да 20—30 пасажыраў. У 1898 г. у Віцебску быў пушчаны першы электрычны трамвай. Больш заможныя жыхары горада ў якасці хуткаходнага транспартнага сродку сталі выкарыстоўваць аўтамабіль. З'явіліся аўтамабілі-таксі.