§ 31. Асноўныя тэндэнцыі развіцця культуры другой паловы ХХ — пачатку ХХІ ст.

5. Выяўленчае мастацтва

У галіне выяўленчага мастацтва знайшлі адлюстраванне новыя рэаліі ядзернага стагоддзя, крызісныя працэсы, што адбываліся ў грамадстве. Пачаўся новы этап развіцця мастацкай культуры, які атрымаў назву постмадэрнізм. Мастацтва постмадэрнізму стала рэакцыяй на шматлікія пагрозы сучаснай цывілізацыі, і ў першую чаргу на рэальную пагрозу знішчэння чалавецтва і ўзмацненне небяспекі экалагічнай катастрофы. Для сучаснага мастацтва пасля заканчэння Другой сусветнай вайны характэрныя наяўнасць супярэчлівых плыняў, змена кірункаў, стыляў і школ, пошук новых прыёмаў і матэрыялаў, шырокі дыяпазон эксперыментаў.

Асаблівую папулярнасць з 1950-х гг. набыў абстракцыянізм, вядомы таксама пад назвай «беспрадметнасць мастацтва». Асновай гэтай плыні стала адмова ад адлюстравання рэальных прадметаў і з’яў. Сімваламі выяўлення духоўнага свету мастака становяцца колеры, лініі, формы. Жоўты колер, напрыклад, сімвалізуе вар’яцтва, зялёны — ідэальную гармонію, фіялетавы — хваравітасць і г. д. Буйным прадстаўніком абстракцыянізму быў амерыканскі мастак Д. Полак. Ён стаў заснавальнікам «абстрактнага экспрэсіянізму», для якога характэрныя новыя прыёмы і сродкі: хаатычнае накладанне фарбаў на палатно, выкарыстанне не толькі пэндзля, але і іншых прадметаў. «Абстрактны экспрэсіянізм» быў першай міжнароднай плынню ў мастацтве, у якой амерыканскія мастакі занялі вядучае месца.

У гэтыя ж гады найбольшай папулярнасці ў краінах Захаду дасягнулі сюррэалісты, якія імкнуцца адлюстраваць таямніцы падсвядомасці. Звыклыя для людзей прадметы на іх карцінах, як правіла, набываюць супрацьлеглае значэнне: мёртвае ажывае, цвёрдае расцякаецца, а вадкае застывае і лёгка завісае ў паветры. Сюррэалісты адхілілі рацыянальнае пазнанне рэчаіснасці. Любімай тэмай іх твораў з’яўляецца адлюстраванне свету сноў і галюцынацый, які, з іх пункту гледжання, лепш за ўсё адкрывае таямніцы падсвядомасці. Найбольш выбітным прадстаўніком гэтай плыні быў іспанскі мастак С. Далі.

Рэакцыяй на амерыканскі абстрактны экспрэсіянізм і сюррэалізм у 1960—1970-я гг. стаў поп-арт. Гэты напрамак спачатку ўзнік у Англіі, затым у ЗША і неўзабаве ахапіў увесь заходні свет. Мастацтва поп-арту стала своеасаблівым пратэстам супраць беспрадметнасці абстрактнага мастацтва. Яно было падкрэслена прадметным і звернутым да масавага гледача. Прыхільнікі поп-арту любую рэч разглядалі як прадмет мастацтва, сціраючы тым самым грань паміж мастацтвам і жыццём. Яны выкарыстоўвалі асобныя прадметы і бытавыя рэчы ў нечаканых камбінацыях, лічачы, што ствараюць новы ўзор мастацтва.

«Пара мужчынскіх шкарпэтак не менш прыдатная для стварэння твораў жывапісу, чым драўляны падрамнік, цвікі, шкіпінар, алей і палатно», — так вызначыў свой творчы прынцып адзін з найбольш вядомых майстроў поп-арту амерыканец Р. Раўшэнберг. Гэты авангардны кірунак не страціў свайго значэння і застаецца актуальным у заходнім мастацтве да цяперашняга часу.

На аснове поп-арту ў самым канцы 1960-х гг. сфарміраваўся гіперрэалізм. Гэты неаавангардны кірунак імкнецца да фатаграфічнага выяўлення навакольнага свету. Прытрымліванне лозунга звышпраўдзівасці прывяло прадстаўнікоў гіперрэалізму да сцвярджэння ў сучасным мастацтве абсалютнай абсурднасці і бездухоўнасці рэчавага свету. Яшчэ адной разнавіднасцю неаавангардызму стала канцэптуальнае мастацтва. У ім усё падпарадкавана задуме або ідэі, для дэманстрацыі якіх выкарыстоўваюцца розныя матэрыялы: прамысловыя вырабы, прыродныя аб’екты, відэазапісы, кавалкі газет, літаратурныя тэксты і г. д. У 1990-я гг. частка канцэптуалістаў вярнулася да больш рэалістычных метадаў адлюстравання рэчаіснасці.