§ 2–3. Беларускі нацыянальны рух у пачатку ХХ ст.

4. Беларускі нацыянальны рух у Петраградзе, Маскве і іншых гарадах Расіі

У пачатку Першай сусветнай вайны частка актывістаў беларускага нацыянальнага руху была мабілізаваная на фронт. У сувязі з наступленнем немцаў на Вільню ў жніўні 1915 г. выданне газеты «Наша Ніва» спынілася. Я. Купала, Я. Колас, А. Бурбіс, В. Іваноўскі і іншыя нацыянальныя дзеячы з хваляй бежанцаў з’ехалі на ўсход.

Паступова галоўнымі цэнтрамі беларускага нацыянальнага руху сталі Петраград, Масква, Калуга і іншыя гарады, дзе бежанцы-­беларусы стваралі свае суполкі. Аднаўленне арганізаванага нацыянальнага руху пачалося са стварэння таварыстваў ахвяр вайны і камітэтаў уцекачоў. Апошнія ўтварыліся ў гарадах Расіі, дзе пражывала шмат беларусаў (Петраград, Масква і інш.). У Петраградзе стараннямі Д. Жылуновіча (Цішкі Гартнага) і Э. Будзькі ў лістападзе 1916 г. пачалося выданне дзвюх невялікіх штотыднёвых газет «Дзянніца» (кірыліца) і «Светач» (Śvietač) (лацінка), але ў пачатку 1917 г. іх выпуск спынілі з-за недахопу сродкаў.