§ 46. Шчолачныя металы

Біялагічная роля і прымяненне злучэнняў шчолачных металаў

Іоны натрыю і калію адыгрываюць важную ролю ў жыццядзейнасці арганізма чалавека і жывёл. У арганізме дарослага чалавека ўтрыманне натрыю складае каля 150 г, а калію — каля 250 г. Іоны натрыю ўплываюць на электралітычны баланс клетак арганізма, удзельнічаюць у транспарце праз мембраны клетак амінакіслот, цукроў, неарганічных і арганічных аніёнаў, ва ўтварэнні страўнікавага соку. Іоны калію вызначаюць узбуджальнасць і праводнасць сардэчнай мышцы, удзельнічаюць у працэсах перадачы нервовых імпульсаў. Літый здольны рэгуляваць актыўнасць ферментаў.

Іоны калію неабходныя для жыцця раслін. Яны знаходзяцца ў асноўным у клетачным соку, дапамагаюць сінтэзу бялкоў і цукроў, назапашванню вугляводаў, нармалізуюць працэс фотасінтэзу, спрыяюць павышэнню механічнай трываласці тканак, устойлівасці да некаторых захворванняў.

Злучэнні шчолачных металаў знайшлі прымяненне ў разнастайных галінах прамысловасці. Да прыкладу, сілікаты літыю неабходны для вырабу трывалай керамікі. Cплаў літыю (₇Li) з натрыем служыць эфектыўным цепланасіцелем у ядзерных рэактарах. Літый выкарыстоўваюць у металургіі лёгкіх сплаваў, у вытворчасці акумулятарных батарэй.

З хларыду натрыю атрымліваюць гідраксід натрыю, пераксід натрыю, хлор, кальцыніраваную соду Na₂CO₃ і пітную соду NaHCO₃ (харчовая дабаўка Е500).

Сульфат натрыю выкарыстоўваюць у шкляной і гарбарнай прамысловасці, вытворчасці мыйных сродкаў і медыцынскіх прэпаратаў.

Сілікат натрыю Na₂SiO₃ атрымліваюць сплаўленнем NaOH або соды з крэменезёмам:

Ён неабходны для вырабу гарачатрывалага, кіслота- і гідраўстойлівага бетону, вогнетрывалых фарбаў, клеяў, супрацьпажарных пакрыццяў па дрэве (антыпірэнаў), для ўмацавання слабых грунтоў, у вытворчасці электродаў, для ачысткі расліннага і машыннага алеяў.

Гідраксіды натрыю і калію выкарыстоўваюцца для прыгатавання электралітаў шчолачных акумулятараў, а таксама ў вытворчасці мыла, фарбаў, цэлюлозы.

Солі калію KCl, KNO₃, K₂CO₃ — важныя мінеральныя ўгнаенні.